Του Γιώργου Λεκάκη
Το καρδάμωμον το γνήσιον ή άλλως ελεττάρια το καρδάμωμον (Elettaria cardamomum), κοινώς γνωστό ως πράσινο κάρδαμο, ή «σπόρος του παραδείσου», είναι ένα αυτοφυές ποώδες πολυετές φυτό της οικογένειας Ζιγγιβερίδων (Zingiberaceae).
Προέρχεται από την νότια Ινδία, των Δυτικών Γκατ, από τα βουνά που φέρουν το όνομά του (όρος Κάρδαμο[1]). Αυτά θεωρούνται η γενέτειρα του καρδάμου. Οι σπόροι του χρησιμοποιούνται ως καρύκευμα, το γνωστό κάρδαμο (ο λαός μας το λέει και κακουλέ)[2].
Το καρδάμωμον είναι ελληνική λέξη κάρδαμον (Lepidium sativum) + άμωμον (= άμεμπτον). Η αρχαιότερη βεβαιωμένη μορφή της λέξεως κάρδαμον, που σημαίνει κάρδαμο, είναι στα μυκηναϊκά ελληνικά: ka-da-mi-ja[3] (Γραμμική Β συλλαβική γραφή)[4], σε κατάλογο αρτυμάτων, με τα δισκία των μπαχαρικών. Ευρέθη μεταξύ των ανακτορικών αρχείων, στον Οίκο των Σφιγγών στις Μυκήνες Αργολίδος. Άρα στην Ευρώπη, εισήχθη για πρώτη φορά, μάλλον γύρω στο 1300 π.Χ.
Καρδάμωμον και εἶδος ἀρώματος > λατ. amomum cardamum.
Η καρδαμίς είναι βοτάνη τις ὁμοία καρδάμῳ, ἄλλως καλουμένη ἰβηρίς, λεπίδιον ἢ σισύμβριον.[5]
Ιδού τι λέει ο Διοσκορίδης γι’ αυτό:
«Τό καλύτερο καρδάμωμο είναι αυτό που φέρνουν από τήν Κομμαγηνή, τήν Αρμενία καί τόν Βόσπορο. Παράγεται καί στήν Ινδία καί Αραβία. Νά διαλέγεις:
- αυτό πού σπάζει δύσκολα,
- τό γεμάτο, τό κλειστό, γιατί όποιο δέν είναι έτσι, έχει περάσει η εποχή του
- τό δυνατό στήν οσμή καί στην γεύση, ερεθιστικό καί υπόπικρο.
Έχει ιδιότητες:
- θερμαντική,
- όταν πίνεται μέ νερό, είναι αποτελεσματικό γιά τούς επιληπτικούς,
- γιά όσους έχουν βήχα,
- γιά εκείνους που υποφέρουν από ισχιαλγία,
- γιά τήν παράλυση[6],
- γιά τά κατάγματα,
- τις ρήξεις μυϊκών ινών,
- τούς κωλικόπονους
- συντελεί στο νά αποβάλλονται τά πλατειά σκουλήκια τών εντέρων (ταινια).
- Όταν πίνεται μέ κρασί, είναι κατάλληλο γιά όσους πάσχουν άπό τα νεφρά τους, από δυσουρία
- ή έχουν δαγκωθεί από σκορπιό ή γενικά από ιοβόλα (δηλητηριώδη φίδια).
- Όταν πιει κανείς μιά δραχμή (= 4,3 γραμμ.) από αυτό μέ φλούδα από ρίζα δάφνης, διαλύει τούς λίθους.
- Όταν τό κάψωμε από κάτω, ώστε νά βγάλη καπνό, καταστρέφει τά έμβρυα καί,
- όταν επαλειφθεί μέ ξίδι, αφαιρεί τήν ψώρα.
- Ανακατώνεται καί ώς στυπτικό κατά τήν κατασκευή τών μύρων».
«καρδάμωμον άριστον τό εκ τής Κομμαγηνής καί Αρμενίας καί Βοσπόρον κομιζόμενον, γεννάται δέ καί εν Ινδία και Αραβία. εκλέγου δέ τό δύσθραυστον, πλήρες, μεμυκός – το γάρ μή τοιούτον έξωρόν έστι – καί τό τη οσμή δέ πληκτικόν, γεύσει δέ δριμύ και υπόπικρον. δύναμιν δέ έχει θερμαντικήν. ποιεί δε πινόμενον μεθ’ ύδατος πρός επιλημπτικούς, βήττοντας, ισχιαδικούς και πρός παράλυσιν, ρήγματα, σπάσματα, στρόφους καί έλμινθα πλατείαν εκβάλλει. μετ’ οίνου δέ πινόμενον νεφριτικοίς, δυσουρούσι, σκορπιοπλήκτοις και πάσι τοις ιοβόλοις αρμόζει, μετά δε δάφνης ρίζης φλοιού ποθείσα δραχμή μια λίθους θρύπτει, φθείρει καί έμβρυα υποθυμιώμενον καί ψώρας εξαίρει σύν όξει καταχριόμενον. μείγνυται δέ καί εις τάς των μύρων στύψεις».
- Στην Ελλάδα, χρησιμοποιείται επίσης στις βασιλόπιττες της Πρωτοχρονιάς, για να είναι καρδαμωμένοι όλοι στο σπίτι.
- Τέλος, στα αρχαία μαγικά κείμενα «καρδάμωμον λαβὼν καὶ τὰ ὀνόματα ἅγια λέγων» – P III 390 P III 311 (fragm. lac.)
Χρήσεις – λαογραφία
Το κάρδαμο είναι κύριο συστατικό σε ορισμένα κάρυ. Χρησιμοποιείται ευρέως στην κινεζική και άλλες ανατολίτικες κουζίνες για να αρωματίσει γλυκίσματα. Το κάρδαμο αναμειγνύεται επίσης με τον καφέ στην Μέση Ανατολή. Όπως πολλά άλλα μπαχαρικά, πιστεύεται ότι έχει αφροδισιακές ιδιότητες. Μετά το σαφράν και την βανίλια, είναι το τρίτο πιο ακριβό μπαχαρικό. Η Ινδία είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός του.
Κάποιες φυλές στην Νότιο Αφρική, το χρησιμοποιούν ως σωματικό βοήθημα, για τους ασθενείς και το θέτουν προς θυσία προς τους θεούς τους!
Το μαύρο κάρδαμο θεωρείται παρόμοιο με την μέντα. – ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ περι μεντας, ΕΔΩ.
Το πράσινο κάρδαμο χρησιμοποιείται ευρέως στην Νότια Ασία για όλα όσα γράφει ο Διοσκουρίδης! Το amomum χρησιμοποιείται ως μπαχαρικό και:
- στην παραδοσιακή κινεζική ιατρική,
- στην αγιουρβέδα στην Ινδία, το Πακιστάν, την Ιαπωνία, την Κορέα, το Νεπάλ και το Βιετνάμ.
Το Amomum villosum, που καλλιεργείται στην Κίνα, το Λάος, το Βιετνάμ χρησιμοποιείται στην παραδοσιακή κινεζική ιατρική για την αντιμετώπιση των στομαχικών προβλημάτων, την δυσκοιλιότητα, την δυσεντερία και άλλα προβλήματα πέψης.
Στην ιατρική χρησιμοποιούνται οι καρποί, οι σπόροι που περιέχουν αιθέριο έλαιο – η περιεκτικότητα του αιθέριου ελαίου στους σπόρους εξαρτάται έντονα από τις συνθήκες αποθήκευσης. Μπορεί να φτάνει έως και 8%. Στο έλαιο βρέθηκαν:
- α-τερπινεόλη 45% – κατ’ άλλους α-terpenylacetate 30%,
- βορνεόλη
- β-φαιλανδρένιο 3%,
- επτάνιο 2%
- 1,8-κινεόλη 2% – κατ’ άλλους 20 έως 50%,
- λιμονένιο 8% – κατ’ άλλους 2 – 14%
- μενθόνη 6%,
- μυρκένιο 27%, και
- σαβινένιο 2%
Στους σπόρους του στρογγυλού κάρδαμου από την Ιάβα (Α. kepulaga), η περιεκτικότητα του αιθέριου ελαίου είναι χαμηλότερη (2 – 4%). Περιέχει κυρίως:
- 1,8 κινεόλη (έως 70%)
- β-πινένιο (16% ),
- α-πινένιο, α-τερπινεόλη και humulene.[7]
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης “Λεξικο παραδόσεων”. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 4.7.2002.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Θεόφρ. Π. Φυτών, 9.7.2. Διοσκ.1.6.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Με το ίδιο όνομα (Καρδαμομ, Κράβαν) υπάρχει και οροσειρά στην Ινδοκίνα.
[2] Υπάρχουν επίσης και άλλα είδη μπαχαρικών, που ονομάζονται κάρδαμο, τα οποία παρασκευάζονται από αμόμουμ και αφρόμουμ (επίσης από την οικογένεια του τζίντζερ).
[3] Εξ αυτού και τα τοπωνύμια:
- Κάρδαμος Ροδόπης Θράκης και Άρτης Ηπειρου,
- Καρδαμαινα Κω,
- Καρδαμιανά Ηρακλείου Κρήτης,
- Καρδαμάς Ηλείας,
- Καρδαμάτικα Κερκύρας,
- Καρδαμίτσα Ιωαννίνων Ηπείρου,
- Καρδάμυλα Χίου,
- Καρδαμύλη Μεσσηνίας, κ.ά.
[4] ΠΗΓΗ: Chadwick J. (επιμ.) «The Mycenae Tablets», 3, 52, 1963. Palaeolexicon.
[5] ΠΗΓΗ: Νικ. Ἀλεξιφ. 533, Πλούτ. 2. 466D.
[6] Ο λαός μας έχει δημιουργήσει μια λέξη εκ του φυτού: καρδαμώνω! Εξ ου και η λαϊκή παροιμία «φάει να καρδαμώσεις».
[7] ΠΗΓΗ: Phytochemistry, 26, 207, 1987.
Καρδαμο καρδαμωμα καρδαμωμον το γνησιον καρδαμωμο το γνησιο ελετταρια Elettaria cardamomum πρασινο καρδαμο, σπορος του παραδεισου, παραδεισος αυτοφυες ποωδες πολυετες φυτο οικογενεια Ζιγγιβεριδων Ζιγγιβεριδες Zingiberaceae νοτια Ινδια, δυτικα Γκατ, βουνα ονομα ορος Καρδαμο γενετειρα του καρδαμου σπορος χρηση καρυκευμα, λαος κακουλε κακουλες αρχαια ελληνικη λεξη καρδαμον Lepidium sativum αμωμον αμωμο αμεμπτον αμεμπτο αρχαιοτερη λεξις μυκηναικα ελληνικα kadamija καδαμιγια Γραμμικη Β συλλαβικη γραφη καταλογος αρτυμα δισκιο μπαχαρικο ανακτορικα αρχεια Οικος των Σφιγγων Μυκηνες αργολιδος μπαχαρικα ανακτορικο αρχειο Σφιγγα Μυκηναι αργολιδα ανακτορο Σφιγξ μυκηναικη δελτος αργολις Ευρωπη, εισαγωγη πρωτη φορα 14ος αιωνας 1300 πΧ ειδος αρωμα λατινικα αμομουμ amomum cardamum καρδαμις καρδαμιδα βοτανη βοτανο βοτανα καρδαμω ιβηρις, λεπιδιον σισυμβριον ιβηριδα, λεπιδιο σισυμβριο Διοσκοριδης καλυτερο Κομμαγηνη Αρμενια Βοσπορος Αραβια οσμη γευση, ερεθιστικο υποπικρο ιδιοτητα θερμαντικη, ιδιοτητες ποση νερο θεραπεια επιληψια επιληπτικος, βηχα, ισχιαλγια, παραλυση καταγμα ρηξη μυικη ινα κωλικοπονος κωλικος πονος αποβολη πλατυ σκουληκι εντερων εντερο εντερα κρασι νεφρα δυσουρια δαγκωμα σκορπιος δηλητηριωδες φιδι δραχμη φλουδα ριζα δαφνης, δαφνη λιθος πετρα καπνος καταστροφη εμβρυο επαλειψη ξιδι, ξυδι ψωρα ανακατεμα στυπτικο κατασκευη μυρο αριστον δυσθραυστο πληρες, μεμυκος εξωρον πληκτικον, δριμυ υποπικρον δυναμις υδωρ επιλημπτικος, βηττων ισχιαδικος παραλυσις ρηγμα σπασμα στροφος ελμινθα εκβολη οινος πινομενον νεφριτικος σκορπιοπληκτος ιοβολο εμβρυα υποθυμιωμενον οξος μυρα στυψη οφις αρχαια Ελλαδα, βασιλοπιττα Πρωτοχρονιας εθιμα, βασιλοπιτα Πρωτοχρονια μαγικα κειμενα μαγεια ονοματα αγια συστατικο καρυ κινεζικη ανατολιτικη κουζινα γλυκο γλυκα γλυκισμα γλυκισματα ζαχαροπλαστικη καφες Μεση Ανατολη μπαχαρικα αφροδισιακες σαφραν βανιλια, πιο ακριβο μεγαλυτερος παραγωγος φυλη Νοτιος Αφρικη χρηση σωματικο βοηθημα, σωμα ασθενεις θυσια θεοι ασθενης θεος ασθενεια αρρωστια μαυρο μεντα Ασια Διοσκουριδης παραδοσιακη ιατρικη αγιουρβεδα Πακισταν, Ιαπωνια, Κορεα, Νεπαλ Βιετναμ καλλιεργεια Κινα, Λαος, παραδοσιακο στομαχικα προβληματα δυσκοιλιοτητα, δυσεντερια στομαχικο προβλημα στομαχι πεψη καρπος σποροι αιθεριο ελαιο αποθηκευση α-τερπινεολη βορνεολη β-φαιλανδρενιο επτανιο 1,8-κινεολη λιμονενιο μενθονη μυρκενιο σαβινενιο στρογγυλο Ιαβα ινδονησια κινεολη β-πινενιο α-πινενιο, τερπινεολη Θεοφρατος Περι Φυτων,φυτο φυτα Καρδαμομ, Κραβαν οροσειρα Ινδοκινα ειδη μπαχαρικων, αφρομουμ τζιντζερ τοπωνυμια τοπωνυμιο Καρδαμος Ροδοπης αρτης, Καρδαμαινα Κω, Καρδαμιανα Ηρακλειου Κρητης, Καρδαμας Ηλειας, Καρδαματικα Κερκυρας, Καρδαμιτσα Ιωαννινων Ηπειρου, Καρδαμυλα Χιου, Καρδαμυλη Μεσσηνιας, Ροδοπη θρακης θρακη αρτας, Κως, Ηρακλειο Κρητη Ηλεια Κερκυρα Ηπειρος Χιος Μεσσηνια τσαντγουικ Chadwick Πλουταρχος καρδαμωνω λαικη παροιμια φυτοχημεια Phytochemistry, χημεια
