Η καλλιέργεια και η επεξεργασία του μαύρου δαμάσκηνου Αζανών (> Αζάν) στην Σκόπελο στην Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά της Ελλάδος – Και οι Αζανοί Αρκάδες

Το μαύρο δαμάσκηνο Αζάν, πήρε την ονομασία του από την πόλη της Γαλλίας Agen[1], απ’ όπου και προήλθε για να εμφυτευτεί στην σκοπελίτικη γη, να μπολιαστεί και να δημιουργήσει τον ευεργετικό καρπό.

• ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ περι δαμασκηνου, ΕΔΩ.

Καρπός χυμώδης και γλυκός, αφυδατώνεται σε ξυλόφουρνους προσφέροντας ευεργετικές ιδιότητες στον οργανισμό του ανθρώπου.

• ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ περι ΣΚΟΠΕΛΟΥ, ΕΔΩ.

Οι Σκοπελίτες την περίοδο του καλοκαιριού, συγκεντρώνονταν στις εξοχικές τους κατοικίες (τα λεγόμενα «καλύβια») για να συλλέξουν και να ψήσουν τα σκοπελίτικα μαύρα δαμάσκηνα, τα οποία πωλούσαν σε πολύ καλές τιμές. Η παραγωγή του δαμάσκηνου διαμόρφωσε τον κοινωνικό, πολιτιστικό και οικονομικό βίο της γεωργικής κοινότητας. Η καλλιέργεια του σκοπελίτικου δαμάσκηνου μεταλαμπαδεύεται από γενιά σε γενιά, ενώ καλλιεργείται αδιάκοπα με τον παραδοσιακό τρόπο από την εμφάνισή του και συνιστά σημαντικό στοιχείο βιώσιμης ανάπτυξης.

ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 9.10.2025.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Γ. Λεκάκη:

[1] Η πόλις Αζέν στον νομό Λοτ-ε-Γκαρόν, στην κοιλάδα του ποταμού Γαρούνα / Γκαρόν,  στην περιοχή της Νέας Ακουιτανίας, της νοτιοδυτικής Γαλλίας, στον 44^ο παράλληλο [44°12′18″N 0°37′16″E] επήρε το όνομά της από την αρχαία ελληνική πόλη Αγιννόν, η οποία βρισκοταν στην ιστορική περιοχή Αζαναί (των Αζανών(*) Αρκάδων), όπως μας μαρτυρά ο Κλ. Πτολεμαίος!

Η πόλη ισαπέχει ανάμεσα στην Τουλούζη (115 χλμ.) και το Μπορντώ (140 χλμ.).

Τα ερείπια που έχουν βρεθεί μαρτυρούν έναν οικισμό από κατοίκους που ήλθαν από την Ιβηρική Χερσόνησο, τον 8ο – 7ο αιώνα π.Χ.

Αλλά σύμφωνα με τα αρχαιολογικά ευρήματα, ίχνη ανθρώπινης παρουσίας υπάρχουν τουλάχιστον την νεολιθική εποχή. Ο αρχικός οικισμός βρισκόταν στο ύψωμα Ερμιτάζ.

Αργότερα, το λατινικό όνομα της πόλεως έγινε Aginnum (βλ. Διαδρομή του Αντωνίνου, 3^ος αιώνας). Την εποχή της ρωμαϊκής κατάκτησης, στην περιοχή κατοικούσαν οι Γαλάτες Νοτιο-Βρύγες (Νιτιοβρίγες), εγκατεστημένοι ήδη από το 400 π.Χ. περίπου, με την πρωτεύουσά τους να είναι οχυρωμένος οικισμός (oppidum) Aginnum. Είχαν θέατρο, αρένα του 275 μ.Χ. χωρητικότητας 10.000 – 15.000 ατόμων και νεκρόπολη. Η ρωμαϊκή πόλη είχε έκταση 80 εκτ. Ήταν πλούσια και είχε μεγάλο πληθυσμό. Η στρατηγική θέση της οδήγησε σε ταχεία ανάπτυξη. Δυστυχώς, τίποτα δεν έχει απομείνει από την πόλη εκείνης της εποχής, εκτός από μερικά αγάλματα, τεχνουργήματα και ψηφιδωτά στο Δημοτικό Μουσείο. Από τον 4^ο μΧ αιώνα καθιερώθηκε ο χριστιανισμός.

Η πόλη αναφέρεται Αζέν, από τον 17^ο αιώνα. Αναφέρεται επίσης και ως Agino > Ayen, Ayn, κλπ.

Η πόλη είναι γνωστή για την καλλιέργεια δαμάσκηνων. Έχει τεράστιες φυτείες με δαμάσκηνα. Οι σταυροφόροι έφεραν τους καρπούς από την Μέση Ανατολή (Δαμασκός > δαμάσκηνο) στην Γαλλία τον 11^ο αιώνα. Οι μοναχοί στην κοντινή κοιλάδα του ποταμού Λοτ ήταν οι πρώτοι που τα αποξήραναν και τα πωλούσαν ως αποξηραμένα φρούτα, πολύ χρήσιμα τότε στους ναυτικούς για την εξάλειψη του σκορβούτου. Σήμερα εξάγονται περίπου 35.000 τόνοι δαμάσκηνων κάθε χρόνο, από τα τοπικά εργοστάσια – βλ. pruneau.fr.

(*) Η αρχαία ελληνική Αζανία εκειτο στα βορειοδυτικά της Αρκαδίας, προς τα σημερινά Καλάβρυτα Αχαΐας. Επήρε το όνομά της από τον μυθικό ήρωα Αζάνα.

Ο Αζάνας / Ἀζᾶν ήταν ο 4^ος μυθικός βασιλιάς της Αρκαδίας. Υιος του Αρκάδα (γενάρχη των Αρκάδων), εγγονός του Νύκτιμου, απόγονος του Πελασγού και του Λυκάονος ονοματοδότης και γενάρχης της αρκαδικής φυλής των Αζάνων. Μητέρα του ήταν η νύμφη Ερατώ. Αδέλφια του ο Έλατος, ο Αφείδας και ο Αυτόλαος. Υιός του και διάδοχος ο Κλείτωρ. Ο Αζάν ίδρυσε την πόλη Λυκόσουρα και την έκανε πρωτεύουσα του βασιλείου του. Όταν πέθανε ο γιος του Κλείτωρ διοργάνωσε προς τιμή του ταφικούς αγώνες.

«τὴν δὲ νύμφην ταύτην καλοῦσιν Ἐρατώ, καὶ ἐκ ταύτης φασὶν Ἀρκάδι Ἀζᾶνα καὶ Ἀφείδαντα γενέσθαι καὶ Ἔλατον: ἐγεγόνει δὲ αὐτῷ πρότερον ἔτι Αὐτόλαος νόθος. τοῖς δὲ παισίν, ὡς ηὐξήθησαν, διένειμεν Ἀρκὰς τριχῇ τὴν χώραν, καὶ ἀπὸ μὲν Ἀζᾶνος ἡ Ἀζανία μοῖρα ὠνομάσθη: παρὰ τούτων δὲ ἀποικισθῆναι λέγουσιν, ὅσοι περὶ τὸ ἄντρον ἐν Φρυγίᾳ τὸ καλούμενον Στεῦνος καὶ Πέγκαλαν ποταμὸν οἰκοῦσιν. Ἀφείδας δὲ Τεγέαν καὶ τὴν προσεχῆ ταύτης ἔλαχεν: ἐπὶ τούτῳ δὲ καὶ ποιηταὶ καλοῦσιν Ἀφειδάντειον κλῆρον τὴν Τεγέαν. Ἔλατος δὲ ἔσχε τὸ ὄρος τὴν Κυλλήνην, ἔτι τότε οὖσαν ἀνώνυμον: χρόνῳ δὲ ὕστερον μετῴκησεν ὁ Ἔλατος ἐς τὴν νῦν καλουμένην Φωκίδα, καὶ τοῖς τε Φωκεῦσιν ἤμυνεν ὑπὸ Φλεγυῶν πολέμῳ πιεζομένοις καὶ Ἐλατείας πόλεως ἐγένετο οἰκιστής. παῖδα δὲ Ἀζᾶνι μὲν Κλείτορα, Ἀφείδαντι δὲ Ἄλεον, Ἐλάτῳ δέ φασιν εἶναι πέντε, Αἴπυτον Περέα Κυλλῆνα Ἴσχυν Στύμφηλον. ἐπὶ δὲ Ἀζᾶνι τῷ Ἀρκάδος τελευτήσαντι ἆθλα ἐτέθη πρῶτον: εἰ μὲν καὶ ἄλλα, οὐκ οἶδα, ἱπποδρομίας δὲ ἐτέθη. Κλείτωρ μὲν δὴ ὁ Ἀζᾶνος ἐν Λυκοσώρᾳ τε ᾤκει καὶ ἦν τῶν βασιλέων δυνατώτατος καὶ Κλείτορα ᾤκισεν ἀφ’ αὑτοῦ πόλιν, Ἄλεος δὲ εἶχε τὴν πατρῴαν λῆξιν: ἀπὸ δὲ Ἐλάτου τῶν παίδων Κυλλήνην τὸ ὄρος καλοῦσιν ἀπὸ Κυλλῆνος, καὶ ἀπὸ Στυμφήλου πηγή τε ὀνομάζεται καὶ πόλις Στύμφηλος ἐπὶ τῇ πηγῇ. τὰ δὲ ἐς τὸν θάνατον Ἴσχυος τοῦ Ἐλάτου πρότερον ἔτι ἐν τῇ συγγραφῇ τῇ Ἀργολίδι ἐδήλωσα. παῖδα δὲ Περεῖ ἄρρενα μέν φασιν οὐδένα, Νέαιραν δὲ γενέσθαι θυγατέρα: ταύτην γυναῖκα ἔσχεν Αὐτόλυκος, οἰκῶν μὲν ἐν τῷ ὄρει τῷ Παρνασσῷ, λεγόμενος δὲ Ἑρμοῦ παῖς εἶναι, Δαιδαλίωνος δὲ ὢν τῷ ἀληθεῖ λόγῳ. Κλείτορι δὲ τῷ Ἀζᾶνος οὐ γενομένων παίδων – ΠΗΓΗ: Παυσανία «Αρκαδικά», IV, 3-7.

Η χώρα του Αζανία αναφέρεται ορεινή και πετρώδης. Από το αρχαιοελληνικό αζαίνειν (= «ξηραίνειν»). Η γεωργία δεν απέδιδε σχεδόν τίποτε. Αυτό έμεινε παροιμιώδες στους αρχαίους Έλληνες και έλεγαν πως «καλλιεργεί την Αζανία», όποιος κόπιαζε μάταια… Έτσι, οι Αζάνες Αρκάδες μετανάστευσαν. Άλλωστε οι Αρκάδες ήταν φιλαπόδημον έθνος. Και το πού πήγαν το μαρτυρά πάλι το όνομά τους:

• Στην Μικρά Ασία ίδρυσαν την πόλη Αιζανοί – κατά Παυσανία. [κατ’ άλλους ιδρύθηκε από το γιο του Τάνταλου, Αιζάνα].
• Στην Δυτική Ευρώπη, στην νυν έκταση της Γαλλίας, αι Αζαναί, όπως προαναφέρθηκε. Και
• Στην Αφρική, επίσης την Αζανία > Τανζανία (ή Φαζάζκα – επίσης σε άνυδρη και άγονη χώρα, που φέρει ακόμη το όνομά τους). Περιελάμβανε και την ακτή της του Σουδάν, της Σομαλίας, με την πόλη Ραπτά, νότια από τις Πυράλειες Νήσους, «η νοτιότερη αγορά της Αζανίας». – ΠΗΓΗ: «Περίπλους της Ερυθράς Θαλάσσης», κεφ. 15, 16, 18) σχόλ. Huntingford, Κλ. Πτολεμαίος. Κάποιοι μελετητές ισχυρίζονται πως Αζανία λεγόταν όλη η νοτιοανατολική ακτής της Αφρικής, έως την νότια Αφρική: Στο έργο του «Φυσική Ιστορία», ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος αναφέρει την Θάλασσα της Αζανίας, που ξεκινά από την Αδουλίδα Ερυθραίας και εκτείνεται νότια, κατά μήκος των ακτών της Αφρικής! Στην κλασσική αρχαιότητα το όνομα αναφερόταν σε τμήμα της ανατολικής παράκτιας Αφρικής από το Ακρωτήριο των Αρωμάτων μέχρι την νυν Κένυα, ή ίσως μέχρι και την Τανζανία. Γι’ αυτό και την ξέρουν και οι Κινέζοι και την αναφέρουν παραφρασμένα ως Zésàn (στο «Wei lüe» – «Σύντομη ιστορία των Wei» – ένα κινεζικό ιστορικό κείμενο 239 – 265 μ.Χ. από Yu Huan). [Η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας και η Ταϊβάν, αποκαλούσαν επισήμως στις διπλωματικές τους σχέσεις την Νότιο Αφρική ως Αζανία]. Η Αζανία βρισκόταν υπό τον έλεγχο της Αξώμης, και εκεί ο χρυσός ανταλλασσόταν με σφαγμένα μοσχάρια. – ΠΗΓΗ: Κοσμάς ο Ινδικοπλεύστης (6^ος αι. μΧ).

Τέλος, το όνομα Azania έδωσαν οι γεωλόγοι, από το 2002, σε μία προϊστορική «μικροήπειρο» που λένε ότι συνενώθηκε με την Γκοντβάνα. (Είναι επίσης το όνομα του ετήσιου περιοδικού του Βρετανικού Ινστιτούτου Ανατολικής Αφρικής).

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης “Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις”.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

• Casson L. «The Periplus Maris Erythraei», έκδ. Princeton, Princeton University Press, 1927.
• Chami F. A. «The Egypto-Graeco-Romans and Paanchea / Azania: sailing in the Erythraean Sea», Red Sea Trade and Travel, The Society for Arabian Studies, The British Museum, 6.10.2002.
• Huntingford G. W. B. «Periplus of the Erythraean Sea», Hakluyt Society, Λονδίνο, 1980.

καλλιεργεια επεξεργασια μαυρο δαμασκηνο αζαν Αζανων Αζανες νησος Σκοπελος βορειων σποραδων μαγνησιας θεσσαλιας βορειες σποραδες μαγνησια θεσσαλια αυλη Πολιτιστικη Κληρονομια της Ελλαδος Αζανοι Αρκαδες δαμασκηνα Σκοπελου ονομα ετυμολογια πολη Γαλλιας Agen σκοπελιτικη γη, ευεργετικος καρπος χυμωδης γλυκος, αφυδατωση ξυλοφουρνος ευεργετικες ιδιοτητες οργανισμος ανθρωπος Σκοπελιτες καλοκαιρι εξοχικη κατοικια καλυβι καλυβα συλλογη ψησιμο σκοπελιτικα παραγωγη κοινωνικος πολιτιστικος οικονομικος βιος γεωργικη κοινοτητα παραδοση βιωσιμη αναπτυξηαιγυπτος ρωμαιοι παγγαια αρχαια ελληνικη Αζανια Αρκαδια Καλαβρυτα Αχαια μυθικος ηρωας Αζανας αζαν 4^ος μυθικος βασιλιας Αρκαδιας Αρκαδας αρκας γεναρχης Αρκαδων Νυκτιμος Πελασγος Λυκαονας λυκαων ονοματοδοτης αρκαδικη φυλη Αζανες νυμφη Ερατω ελατος, Αφειδας Αυτολαος Κλειτωρ Κλειτορας Κλειτωρια Κλειτορια ιδρυση ιδρυτης πολις Λυκοσουρα πρωτευουσα βασιλειο ταφικοι αγωνες νοθος τριχη τριχοτομηση μοιρα αποικια αντρον αντρο Φρυγια Στευνος Πεγκαλας ποταμος Τεγεα αφειδαντειος κληρος ορος Κυλληνη ανωνυμο Φωκιδα, φωκις Φωκεις Φλεγυες πολεμος ελατεια οικιστης αλεος πεντε, Αιπυτος Περεας Κυλληνας Ισχυς Στυμφηλος αθλα ιπποδρομια Λυκοσωρα βασιλεις πηγη συγγραφη Αργολιδα Νεαιρα γυναικα Παρνασσος θεος ερμης Δαιδαλιωνας Δαιδαλιων Παυσανιας Αρκαδικα Αζανια ορεινη πετρωδης αρχαιοελληνικο αζαινειν ξηραινειν γεωργια παροιμιωδης φραση παροιμια αρχαιοι ελληνεςματαιος κοπος μεταναστευση φιλαποδημον εθνος Μικρα Ασια Αιζανοι Τανταλος, Αιζανας Αιζαν Δυτικη Ευρωπη, Αζαναι Αφρικη Τανζανια Φαζαζκα ανυδρη αγονη χωρα, ακτη Σουδαν, Σομαλια Ραπτα Πυρελειες Νησοι νοτιοτερη αγορα Περιπλους της Ερυθρας Θαλασσης σχολια νοτιοανατολικη ακτες νοτια Αφρικη εργο Φυσικη Ιστορια Πλινιος ο Πρεσβυτερος Θαλασσα της Αζανιας, αδουλιδα αδουλις Ερυθραια ακτες κλασσικη αρχαιοτητα παρακτια ακρωτηριο των Αρωματων Μομπασα Κενυα Κινεζοι παραφραση ζεσαν Zesan Wei lue κινεζικο ιστορικο κειμενο 3ος αιωνας 239 – 265 μΧ γιου χουαν Yu Huan Λαικη Δημοκρατια Κινας κινα Ταιβαν, διπλωματια Νοτιος Αφρικη Αξωμη χρυσος ανταλλαγη εμποριο σφαγμενο μοσχαρι Κοσμας Ινδικοπλευστης 6^ος Azania γεωλογια προιστορικη μικροηπειρος Γκοντβανα περιοδικο Βρετανικο Ινστιτουτο Αζεν νομος Λοτ ε Γκαρόν, κοιλαδα Γαρουνας / Γκαρον,  νεα Ακουιτανια νοτιοδυτικη 44^ος παραλληλος Αγιννον, Αγιννο Αγινον, Αγινο ιστορικη Κλαυδιος Πτολεμαιος Τουλουζη Τουλουζ Μπορντω ερειπια οικισμος κατοικοι Ιβηρικη Χερσονησος, 8ος – 7ος πΧ αρχαιολογια ευρημα νεολιθικη εποχη υψωμα λοφος βουνο Ερμιταζ λατινικα αγινιουμ αγκινιουμ Aginnum Διαδρομη του Αντωνινου, αντωνινος 3^ος ρωμαικη κατακτηση γαλατες ΝοτιοΒρυγες βρυγες βριγες Νιτιοβριγες 5ος 400 πρωτευουσα οχυρο οπιντιουμ oppidum θεατρο, αρενα 275 νεκροπολη στρατηγικη θεση αγαλμα τεχνουργημα ψηφιδωτο Δημοτικο Μουσειο 4^ος χριστιανισμος 17^ος αγινο αγκινο Agino αγιεν Ayen, αγιν αιν Ayn, δαμασκηνια φυτεια σταυροφοροι δαμασκος Μεση Ανατολη 11^ος μοναχος αποξηρανση αποξηραμενα φρουτα, ναυτικοι σκορβουτο εξαγωγη