Του Γιώργου Λεκάκη
Η Χαράτ αλ-Χάρα / Χαράτ αλ-Σαμ / Χαράτ αλ-Σάμπα, η Μαύρη Έρημος, είναι μια περιοχή βραχώδους βασαλτικής ερήμου[1], που εκτείνεται από την νότια Συρία έως την βόρεια Αραβική Χερσόνησο – του θεού Άρεως[*]. Καλύπτει μια έκταση περίπου 40.000 τ.χλμ. ανάμεσα σε Συρία, Ισραήλ, Ιορδανία και Σαουδική Αραβία.
Κατοικείται από ανθρώπους τουλάχιστον από την Ύστερη Επιπαλαιολιθική Εποχή (14.600 – 11.500 χρόνια πριν από σήμερα). Μία από τις πρώτες πιο γνωστές τοποθεσίες είναι η Shubayqa-1 (κατοικήθηκε πριν από 14.600 – 12.000 χρόνια πριν), επισήμως από τους Νατούφιους. Εδώ οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν τα υπολείμματα του αρχαιότερου γνωστού ψωμιού του κόσμου, από κάποιον κυνηγό-τροφοσυλλέκτη!
Υπάρχουν επίσης χιλιάδες βραχογραφίες άγριων και οικόσιτων ζώων, διασκεδάσεων, μαχών και κυνηγιών, που χρονολογούνται από την προϊστορία έως σήμερα.
ΤΩΡΑ, νέα επιστημονική εργασία δημοσιεύει έξι νέες επιγραφές, που ανακαλύφθηκαν σε τρεις διαφορετικές τοποθεσίες στην έρημο Χάρα στην βορειοανατολική Ιορδανία κατά την διάρκεια των ερευνητικών περιόδων του προγράμματος BES (Badia Epigraphic Survey) του 2017 και του 2018. Το πρώτο κείμενο είναι μια ελληνική επιγραφή, πέντε γραμμών, που αναφέρεται στον θεό Δία Κύριο[2] [«Δία τον Κύριο[**]»], επίθετο του Διός, του οποίου η λατρεία ήταν δημοφιλής στο Χάουραν[3]. Το κείμενο έχει γραφτεί από ένα άτομο που φέρει το αραβικό(;) θεοφορικό όνομα Αμροσαμσος (Mrʾs²ms¹), ο οποίος αυτοαποκαλείται «ο Γοάρειος[*]», αναφερόμενος σε μια περιοχή της Αραβίας, που αναφέρεται και στην αρχαία ελληνική γραμματεία.[4]
ΠΗΓΗ: A. Al-Manaser, κ.ά. «The Ḥarrah’s epigraphic heritage: new safaitic inscriptions from the Black Desert in north-eastern Jordan and a Greek inscription referring to Zeus Kyrios», https://doi.org/10.1080/00758914.2022.2115697, Levante, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 5.10.2022.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Arranz-Otaegui Am., κ.ά. «Τα αρχαιοβοτανικά στοιχεία αποκαλύπτουν την προέλευση του ψωμιού πριν από 14.400 χρόνια στην βορειοανατολική Ιορδανία», στα Πρακτικά της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών, 115 (31): 7925– 7930, doi: 10.1073/pnas.1801071115, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 31.7.2018.
- Dirven L. «Οι κάτοικοι της Παλμύρας της Δούρας–Ευρωπού: Μια μελέτη της θρησκευτικής αλληλεπίδρασης στην ρωμαϊκή Συρία», εκδ. BRILL. 1999.
- Kaizer T. «Η θρησκευτική ζωή της Παλμύρας: Μια μελέτη των κοινωνικών προτύπων λατρείας στην Ρωμαϊκή Περίοδο», εκδ. Fr. Steiner, 2002.
- van der Toorn K., κ.ά. «Λεξικό Θεοτήτων και Δαιμόνων στην Βίβλο», εκδ. Eerdmans Publishing Company, 1999.
- Healey J. F. «The Religion of the Nabataeans: A Conspectus», εκδ. BRILL, 2001.
- UNESCO.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] harrah αραβ. = βραχώδης έρημος από βασάλτη.
[2] Το επίθετο φέρει και ο θεός Βήλος / Βάαλ-σαμίν, ως «[**]Κύριος του Ουρανού» / των Ουρανών. Σύμβολά του ο αετός και ο κεραυνός (όπως και του Διός – άλλωστε βήλος ήταν επίσης επίθετο του Διός, αλλά και του θεού Ουρανού, παππού του Διός). Σχημάτιζε (αγία) τριάδα με τον σεληνιακό θεό Αγλίμπολ και τον ηλιακό θεό του Μαλακμπέλ.
[3] Η Χαουράν / Ḥawran / Houran είναι μια περιοχή που εκτείνεται σε τμήματα της νότιας Συρίας και της βόρειας Ιορδανίας. Στα βόρεια από την όαση Γκούτα, στα βορειοανατολικά από την πεδιάδα αλ-Σάφα, στα ανατολικά και νότια από το Χαράτ αλ-Σαμ και στα δυτικά από τα Υψίπεδα του Γκολάν. Στα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ., ήταν αρχικά κτήση της δυναστείας των Πτολεμαίων Μακεδόνων, οι οποίοι θεωρούσαν την περιοχή ως μια ζώνη ασφαλείας, που χώριζε το βασίλειό τους από την Δαμασκό των Σελευκιδών Μακεδόνων. Είχε αραιό πληθυσμό. Οι Σελευκίδες κατέκτησαν τους Αραβαίους μετά την νίκη τους επί των Πτολεμαίων στην Μάχη του Όρους του Πανός (Πανίου Όρους) κοντά στο Όρος του Ερμού (Ερμών) το 200 π.Χ. Ο Έλλην πρίγκηψ Ζηνόδωρος, είχε αναλάβει την ασφάλεια των περιοχών Χαουράν, και συνεργάστηκε γι’ αυτό με τους εντόπιους νομάδες, αλλά οι Ρωμαίοι παρέδωσαν τις περιοχές στον βασιλιά της Ιουδαίας, Ηρώδη τον Μέγα (23 π.Χ.). Το 244 μ.Χ., ο Φίλιππος ο Άραβας, έγινε αυτοκράτορας και μετέτρεψε την πατρίδα του, την Σαχμπά, σε αυτοκρατορική πόλη, μετονομάζοντάς την σε Φιλιππούπολη. Ο Φίλιππος σκοτώθηκε το 249. Μέχρι τον 4ο αιώνα η ελληνική γλώσσα είχε αντικαταστήσει τις τοπικές γλώσσες…. Ακόμη ζει εδώ μια σημαντική Ελληνορθόδοξη και Ελληνοκαθολική μειονότητα!
[4] Οι άλλες 5 σαφαϊτικές επιγραφές είναι από νομαδικές φυλές από τις συγγενικές ομάδες των ʿwḏ και Qmr. Μερικές είναι ήδη γνωστές από άλλες σαφαϊτικές επιγραφές. Αυτά τα κείμενα μας παρέχουν δύο νέα σαφαϊτικά ρήματα (ytm = ορφανεύω και ndy = επικαλούμαι), καθώς και το πρώτο παράδειγμα μέλους της φυλής ʿwḏ, που αναφέρεται στην υπηρεσία του σε μια ms¹rt «στρατιωτική μονάδα». Οι σαφαϊτικές επιγραφές επήραν το όνομά τους από την περιοχή όπου ανακαλύφθηκαν για πρώτη φορά το 1857, την Ας-Σάφα, της ερήμου νοτιοανατολικά της Δαμασκού Συρίας. Σαφαϊτικό λεξικό δημοσιεύθηκε το 2019 από τους A. Al-Jallad και K. Jaworska.
αρχαια επιγραφη θεος ζευς Διας Κυριος κυριος διας ερημος Χαρα Λεκακης αρχαιες επιγραφες Χαρατ αλ Χαρα Σαμ Σαμπα, Μαυρη ερημος, βραχος βασαλτης νοτια συρια βορεια Αραβικη Χερσονησος αρης Ισραηλ, Σαουδικη Αραβια κατοικηση ανθρωπος υστερη Επιπαλαιολιθικη Εποχη παλαιολιθικη 14.600 14.000 11.500 11.000 χρονια πριν χρονων σουμπαικα Shubayqa 14.600 – 12.000 Νατουφιοι αρχαιολογια υπολειμματα αρχαιοτερο γνωστο ψωμι κοσμου αρτος κυνηγος τροφοσυλλεκτης παλαιοτερο ευρημα παρασκευη ψωμιου επιγραφη βορειοανατολικη κειμενο ελληνικες Δια τον Κυριο επιθετο λατρεια Χαουραν ατομο αραβικο θεοφορικο ονομα Αμροσαμσος Γοαρειος ελληνικη γραμματεια αρχαιοβοτανικη προελευση 14.400 πρακτικα Εθνικη Ακαδημια Επιστημων, κατοικοι Παλμυρα Δουρα Ευρωπος θρησκευτικη αλληλεπιδραση ρωμαικη θρησκεια κοινωνια προτυπο περιοδος εποχη λεξικο Θεοτητα Δαιμονας Βιβλος αραβικα επιθετα Βηλος / Βααλσαμιν, Κυριος του Ουρανου των Ουρανων συμβολο αετος κεραυνος αγια τριαδα σεληνιακος σεληνη Αγλιμπολ ηλιακος ηλιος Μαλακμπελ Μαλακβελ Χαουραν χαβραν Ḥawran χουραν Houran οαση Γκουτα, πεδιαδα αλ Σαφα, Σαμ υψιπεδα του Γκολαν 4ος αιωνας πΧ δυναστεια Πτολεμαιων Μακεδονων, Πτολεμαιοι Μακεδονες ασφαλεια βασιλειο Δαμασκος Σελευκιδες Μακεδονια Αραβαιοι νικη Μαχη του ορους του Πανος Πανιο ορος πανιον παν πανας Ερμου Ερμων ερμης 200 3ος ελλην ελληνας πριγκηψ Ζηνοδωρος, νομαδες, Ρωμαιοι βασιλιας Ιουδαια Ηρωδης ο Μεγας 1ος 23 244 μΧ Φιλιππος ο αραβας, αραψ αυτοκρατορας Σαχμπα πολη, μετονομασια Φιλιππουπολη Φιλιππουπολις 249 ελληνικη γλωσσα γλωσσες Ελληνορθοδοξη Ελληνοκαθολικη μειονοτητα σαφαιτικη νομαδικες φυλες σαφαιτικες επιγραφες κειμενο σαφαιτικο ρημα ορφανευω επικαλουμαι μελος φυλη υπηρεσια στρατιωτικη μοναδα ονομα 19ος 1857, ας Σαφα, σαφαιτικο λεξικο 2019 Ḥarrat al-Shāmحَرَّة ٱلشَّام, Harrat al-Harra Harrat al-Shaba, Black Desert Safaitic inscriptions Amrosamsos the Goareian Ḥawran Baalshamin Aramaic Baʿal Šamin Bʿel smin, Lord of Heavens Baal Shamem Baʿl samem Baal Shamaim Baʿal samayim Middle Eastern inscription, Canaan Phoenicia Syria Hadad, sky god pre-Islamic Palmyra lunar god Aglibol sun god Malakbel Zeus βελος βαλ αρεως αρη βραχογραφια αγριο οικοσιτο ζωο διασκεδαση κυνηγι προιστορια ναβαταιοι θεος ουρανος παππους παπους διος δια
