Ως «Έκθεμα του μήνα» για τον Αύγουστο επιλέξαμε να παρουσιάσουμε ένα χρυσό δαχτυλίδι που ξεχωρίζει τόσο για το εικονογραφικό θέμα του, μία σπάνια σκηνή γυναίκας που θηλάζει, όσο και για την συγκινησιακή ένταση και εκφραστική δύναμη της μικρογλυπτικής του απόδοσης.
Tον Φεβρουάριο του 1938, κατά την κατασκευή στρατιωτικών έργων στην περιοχή του αεροδρομίου Σέδες στην Θέρμη Θεσσαλονίκης, ήρθε στο φως ένας κτιστός κιβωτιόσχημος τάφος, ο λεγόμενος «Τάφος Γ». Ο τάφος ‒ «εὑρεθεὶς ἄθικτος», όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο αρχαιολόγος Ν. Κοτζιάς ‒ έφερε γραπτή διακόσμηση στο εσωτερικό του και ξύλινη οροφή που εικάζεται πως ήταν επενδυμένη με πολύχρωμο ύφασμα, μάλλον διακοσμημένο με αστέρια, εν είδει συμβολικού ουρανού για την ένοικο του τάφου: μια νεαρή εύπορη γυναίκα, όπως τουλάχιστον υποδηλώνουν τα πολυάριθμα και πολύτιμα κτερίσματά της, κυρίως κοσμήματα.
Ανάμεσα σε αυτά ήταν και ένα χρυσό συμπαγές δαχτυλίδι (ΜΘ 5420) που χρονολογείται στα 330 – 320 π.Χ. και φέρει έγγλυφη παράσταση στην πάνω, ελλειψοειδή, επίπεδη επιφάνειά του: μία καθιστή γυναίκα που γέρνει το κεφάλι της προς τα κάτω, κοιτάζοντας με στοργή το μικρό παιδί που θηλάζει στην αγκαλιά της. Η ίδια φορά χιτώνα με μανίκια, ιμάτιο, κάλυμμα στο κεφάλι (σάκκο) και κάθεται πάνω σε κλισμό, ένα κομψό ξύλινο κάθισμα, με χαμηλή πλάτη και καμπυλωτά πόδια λυγισμένα προς τα έξω. Με το δεξί της χέρι κρατάει το παιδί, ενώ με το αριστερό σηκώνει το κεφάλι του προς το στήθος της. Το παιδί απεικονίζεται γυμνό, με κοντά ίσια μαλλιά, να θηλάζει από το δεξί στήθος της γυναίκας και τρυφερά να ακουμπά με την παλάμη του το αριστερό. Το μέγεθός του υποδηλώνει πως δεν πρόκειται για βρέφος.
Οι σκηνές θηλασμού είναι αρκετά σπάνιες στην αρχαία ελληνική κοσμηματοποιία και σχετικά συχνότερες στην αγγειογραφία, σε επιτύμβιες ανάγλυφες στήλες αλλά και στην ειδωλοπλαστική. Ειδώλια που παριστάνουν γυναίκες με θηλάζοντα βρέφη (τύπου «κουροτρόφου») εμφανίζονται, μάλιστα, στην Ελλάδα ήδη από τη νεολιθική εποχή, αποτυπώνοντας αρχέτυπα στοργής και προστασίας. Αυτό που καθιστά το συγκεκριμένο δαχτυλίδι ξεχωριστό δεν είναι μόνο το θέμα του, αλλά η συγκινησιακή ένταση και η εκφραστική δύναμη της μικρογλυπτικής απόδοσης. Ο αρχαίος τεχνίτης με εξαιρετική δεξιοτεχνία κατόρθωσε όχι μόνο να σκαλίσει πάνω σε μία πολύ μικρή επιφάνεια (διαστάσεων μόλις 1,65 x 2,07 εκατ.) ρεαλιστικές λεπτομέρειες των πτυχώσεων του ενδύματος και των κοσμημάτων της μορφής, αλλά και να αποδώσει με ευαισθησία την ιδιαίτερη συναισθηματική ποιότητα της σωματικής επαφής, της αγάπης και της τρυφερότητας του θηλασμού.
Ποια, όμως, είναι η ταυτότητα της απεικονιζόμενης θηλάζουσας γυναίκας; Αποδίδεται, άραγε, μια σκηνή καθημερινότητας και, συνεπώς, βλέπουμε μία στοργική μητέρα ή την τροφό ενός παιδιού που είχε τη φροντίδα του θηλασμού του, όπως συχνά συνέβαινε στις εύπορες οικογένειες; Ή, μήπως, πρόκειται για μια Κουροτρόφο (θεϊκή τροφό), προστάτιδα των παιδιών, ιδιότητα που συχνά αποδιδόταν στην Άρτεμη, την Αφροδίτη, την Ειλειθυΐα, τη Γαία και άλλες θεότητες; Αυτό, μάλλον, δεν θα το μάθουμε ποτέ, καθώς από την παράσταση απουσιάζει οποιοδήποτε σύμβολο αποκαλυπτικό της ταυτότητάς της.
Το δαχτυλίδι φέρει διάσπαρτα ίχνη χρήσης και φθοράς (χαραγματιές, αποστρογγυλεμένες ακμές κ.ά.), τα οποία δηλώνουν πως σίγουρα είχε φορεθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα πριν τοποθετηθεί στον τάφο. Εάν δεν ανήκε σε κάποια συγγενή ή φίλη της νεκρής γυναίκας, που της το πρόσφερε ως μεταθανάτιο δώρο για να τη συνοδεύσει στην τελευταία κατοικία της, τότε μπορούμε να υποθέσουμε πως αποτελούσε προσωπικό κόσμημα της ίδιας της νεκρής, που το φορούσε όσο ζούσε. Σε αυτή την περίπτωση ένα ακόμα ερώτημα γεννιέται: η εικονογραφία του δαχτυλιδιού σχετιζόταν με την ιδιότητα και τον ρόλο που αυτή η γυναίκα είχε εν ζωή; Ήταν άραγε μητέρα η ίδια ή ευελπιστούσε να γίνει; Ένα ακόμα ερώτημα που θα παραμείνει καλά κρυμμένο, σαν μυστικό, στην σιγή του τάφου.
Το χρυσό δαχτυλίδι με αριθμό ευρετηρίου ΜΘ 5420 μπορείτε να δείτε στην μόνιμη έκθεση «Ο Χρυσός των Μακεδόνων», προθήκη 34.
ΠΗΓΗ ΑΜΘ, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 1.8.2025.
αρχαιο χρυσο δαχτυλιδι σπανια σκηνη γυναικα που θηλαζει, αεροδρομιο Σεδες Θερμη Θεσσαλονικης Αρχαια χρυσα δαχτυλιδια σπανιο θηλασμος Θεσσαλονικη δακτυλιδι κουροτροφος θεικη τροφος προστατιδα παιδιων, θεα αρτεμη, Αφροδιτη, Ειλειθυια, Γαια εικονογραφια συγκινησιακη ενταση εκφραστικη δυναμη μικρογλυπτικη Φεβρουαριος 1938, κατασκευη στρατιωτικα εργα κτιστος κιβωτιοσχημος ταφος Γ ευρεθεις αθικτος αρχαιολογος Κοτζιας γραπτη διακοσμηση ξυλινη οροφη επενδυμενη πολυχρωμο υφασμα, αστερια, αστερι συμβολικος ουρανος νεαρη ευπορη κτερισματα κοσμημα δακτυλιδια 4ος αιωνας 330 – 320 πΧ εγγλυφη παρασταση ελλειψοειδης επιπεδη επιφανεια καθιστη κεφαλι στοργη μικρο παιδι αγκαλια χιτωνας μανικι ιματιο, καλυμμα σακκος κλισμος κομψο ξυλινο καθισμα, χαμηλη πλατη καμπυλωτα ποδια λυγισμενα δεξι χερι αριστερο στηθος γυμνο κοντα ισια μαλλια στηθος γυναικας παλαμη σκηνη θηλασμου ελληνικη κοσμηματοποιια αγγειογραφια, επιτυμβια αναγλυφη στηλη ειδωλοπλαστικη ειδωλιο γυναικες βρεφος Ελλαδα νεολιθικη εποχη αρχετυπο προστασια συγκινηση εκφραση αρχαιος τεχνιτης εξαιρετικη δεξιοτεχνια σκαλισμα ρεαλιστμος λεπτομερεια πτυχωση ενδυμα κοσμημα μορφη ευαισθησια ποιοτητα σωματικη επαφη αγαπη τρυφεροτητα ταυτοτητα στοργικη μητερα φροντιδα ευπορες οικογενειες προστατις αρτεμις θεοτητα παρασταση συμβολο χρηση φθορα χαραγματια, αποστρογγυλεμενη ακμη ταφη νεκρη μεταθανατιο δωρο τελευταια κατοικια προσωπικο ιδιοτητα χρυσος Μακεδονια
