Του Γιώργου Λεκάκη
Η Παγάσα / Παγάση / (οι) Παγασές, Παγασαί (> λατ. Pagasaeus Sinus),
ήταν ένα σημαντικό αρχαίο ελληνικό λιμάνι, των πρωτοΕλληνων Πελασγών, στην
Πελασγιώτιδα Θεσσαλία, και των Μαγνήτων (Μαγνήτιδες Παγασαί) στην Παγασηίδα ακτή
του κόλπου, τον οποίο ονομάτισε: Του Παγασήτη – νυν Παγασητικού!
Η παγασήιος πόλις κείται στον 39ο παράλληλο [39°18′47″N
22°55′51″E]. Απείχε 90 στάδια από τις Φέρες και 20 από την Ιωλκό.
Στο αρχαϊκό ελληνικό λογοτεχνικό έργο «Η Ασπίδα του Ηρακλή» αναφέρεται
η λατρεία του Παγασέως / Παγασαίως Απόλλωνα[**] στην πόλη, στο Αμφαναίον, ναό που έκτισε ο μέγας
αρχιτέκτων Τροφώνιος (υιός του Απόλλωνος[**], ο οποίος λατρεύθηκε και ως χθόνια
θεότης και ως μάντης).
Ο ναός αυτός στην ελληνική παράδοση / μυθολογία, συνδέεται με τον μύθο
του Κύκνου (ιερόπτηνο του Απόλλωνος)[**]… Ο υιός του θεού Άρεως[***] και της Πελοπείας ή της Πυρήνης, Κύκνος,
αποπειράθηκε να σκοτώσει τον γιο του Διός, Ηρακλή! Όταν ο Ηρακλής και ο Ιόλαος πήγαιναν
στον Κύηκα, βασιλιά της Τραχίνας, συνάντησαν στο τέμενος του Παγασαίου
Απόλλωνος[**] τον Κύκνο, με τον πατέρα του, θεό Άρη[***]. Ο Κύκνος, σύζυγος της κόρης
του Κύηκος, απέκοβε τα κεφάλια όσων περνούσαν από εκεί, επειδή ήθελε να κτίσει
με τα κρανία τους έναν ναό στον Απόλλωνα[**] ή στον πατέρα του, Άρη![***] Ο Ηρακλής θέλησε
να τιμωρήσει αυτήν την αλαζονεία και μονομάχησε μαζί του και τον εσκότωσε, ενώ επλήγωσε
(με την βοήθεια και της Αθηνάς[1])
τον ίδιον τον θεό Άρη[***], καθώς αυτός έτρεξε να βοηθήσει τον υιό του!
Την στιγμή
που ο θεός του πολέμου, Άρης[***], ενεπλάκη και μπήκε ανάμεσα στους αντιπάλους,
έπεσε ένας κεραυνός ανάμεσά τους, και σταμάτησε η μάχη!
Αυτομάτως ο τόπος καθοσιώθηκε ως ενηλύσιος, άρα ιερός, «μαγικός», γεμάτος ενέργεια![2]
Ιδιαίτερα ηλεκτρομαγνητικά φαινόμενα συμβαίνουν και σήμερα στον ναό και στον
περιβάλλοντα χώρο (δείτε φωτογραφίες)…
Η
μονομαχία έλαβε χώρα κοντά στον Ίτωνο και τις Παγασές.
Ο Κύηξ έθαψε τον Κύκνο. Αλλά
ο τάφος του παρεσύρθη από τα νερά του ποταμού Αναύρου[3],
ο οποίος εκβάλλει στον Παγασητικό Κόλπο.[4]
Βέβαια, η πόλις είναι πιο γνωστή για την σύνδεσή της με τον μύθο των
Αργοναυτών. Και ενώ ο Ηρόδοτος λέει σαφώς «πόλις ἐν Θεσσαλίᾳ, λιμὴν τῶν Φερῶν, ὁπόθεν
οἱ Ἀργοναῦται ἐξέπλευσαν», σήμερα αυτό… «μεταφράζεται» (καλύτερα παραφράζεται)
ως «πόλη της Θεσσαλίας από όπου πιστεύεται ότι ξεκίνησαν οι Αργοναύτες»!!!
ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ
Εδώ ναυπηγήθηκε το ιδιαιτέρας τεχνολογίας πλοίο «Αργώ»[5]
και από εδώ απέπλευσαν οι Αργοναύτες, με αρχηγό τον Ιάσονα – ο οποίος
αναφέρεται ποιητικώς «Παγασαῖος ἥρως»[6]
– για να φέρουν το Χρυσόμαλλο Δέρας από την Κολχίδα. Ο Απολλώνιος Ρόδιος
περιγράφει γλαφυρά αυτό το σκηνικό στα «Αργοναυτικά» του (α΄ βιβλίο). Άρα η
πόλις επήρε το όνομά της από το αρχαίο ελληνικό ρήμα πήγνυμι[7].
Ο Διόδωρος την αναφέρει Παγαί – Πηγαί.[8]
Ίσως επειδή στην αρχαιότητα υπήρχε μεγάλος αριθμός πηγών. Στους πρόποδες των
βράχων υπάρχουν οντως πολλές πηγές νερού, για τις οποίες μιλά και ο Στράβων.[9]
Αλλα επειδή είναι μάλλον αλατούχες, η πόλις εφοδιαζόταν, κατά τους ρωμαϊκούς
χρόνους, με νερό μέσω ενός υδραγωγείου, ερείπια του οποίου, εξακολουθούν να
είναι εμφανή…
Τέλος, άλλη ετυμολογία της πόλεως την θέλει από τας παγάς (= πάγος = πέτρα),
λόγω της βραχώδους, πέτρινης, σκληρής γης της.
ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ
Κύριοι κάτοικοί της «οἱ Οἰταῖοι, κατοικούντες ἐπὶ τῆς Οἴτης, τῆς Ὄθρυος
καὶ τοῦ Τυμφρηστοῦ, καὶ τοῦ Παγασητικοῦ κόλπου»[12], οι οποίοι δεν είναι άλλοι από
τους επίσης πρωτοΈλληνες Μινύες.[10]
Η πόλις άκμασε ιδία τον 5ο – 4ο αιώνα π.Χ. Διέθετε
και αρχαίο θέατρο.[11]
Επί Θεμιστοκλή (477 / 476 π.Χ.) αι Παγασαί ήταν το λιμάνι, όπου συγκεντρωνόταν
ο ελληνικός στόλος, για τον χειμώνα, μετά την φυγή του περσικού στόλου του
Ξέρξη. Ήταν επίσης ένα εμπορικό κέντρο, όπου γινόταν εμπόριο σίτου[4*], κρέατος και
εργατικού δυναμικού (δούλων με την αρχαία ελληνική έννοια του όρου).
Ήταν το επίνειον των Φερών, μεταξύ Νηλείας[12]
και Αφετών[13], στην
νότια όχθη του Αλιγαρορρέματος[14],
το μόνο εν χρήσει λιμάνι της Θεσσαλίας!
Όταν οι σύμμαχοι του τυράννου Φερών, Λυκόφρωνος, οι Φωκαείς, με στρατηγό
τον ιερόσυλο[15] Ονόμαρχο
και 20.000 μισθοφόρους (και τον στρατηγό των Αθηνών, Χάρη με τα πλοία του), απώθησαν
τον Φίλιππο, στην Μάχη του Κρόκιου Πεδίου, το 353 π.Χ. Εκείνος όμως κατέκτησε
τις Παγασές (και την Ιωλκό) και έθεσε υπό τον έλεγχό του τον Παγασητικό κόλπο. Μακεδόνες (20.000
άνδρες πεζικό και 3.000 ιππείς) εναντίον Θεσσαλών – Φωκαέων και Αθηναίων – μια από
τις μάχες του Γ’ Ιερού Πολέμου. Ο νικητής Φίλιππος, έγινε άρχων της Θεσσαλίας. Με
αφορμή δε την τότε γέννηση της κόρης του, την ονόμασε Θεσσαλονίκη, για να
θυμίζει την νίκη κατά των Θεσσαλών…
Ο βασιλεύς της Μακεδονίας Δημήτριος ο Πολιορκητής ίδρυσε την Δημητριάδα
(όπου η νυν πρωτεύουσα Βόλος (293 – 290 π.Χ.) και οι κάτοικοι όλων των
γειτονικών πόλεων (Βοίβης, Ιωλκού, Νηλείας, Ολιζώνος, Ορμενίου, Παγασών, Ριζούντος,
Σηπιάδος), μεταφέρθηκαν σε αυτήν την μεγαλούπολη. Οι Παγασές προσωρινώς
ερημώθηκαν…
Από τον 19ο αιώνα, τα ερείπια της αρχαίας πόλεως ήταν ορατά,
«κοντά στον Βόλο». Η ακρόπολις εκαταλάμβανε την κορυφή ορισμένων βραχωδών υψωμάτων,
επάνω από το ακρωτήριο Αγκίστρι.
Η αποδεκτή τοποθεσία ταυτίσεώς της σήμερα, ευρίσκεται στο σύγχρονο
χωριό που λέγεται Νέες Παγασές του Δήμου Βόλου, ωστόσο, οι πιο πρόσφατες
ανασκαφές φαίνεται να υποδεικνύουν ότι οι Παγασές εκτείνονταν μέχρι το χωριό Σωρός επίσης του Βόλου και ενσωμάτωσαν και το Αμφαναίον. Τα ερείπια της πόλεως βρίσκονται δίπλα στα ερείπια της
Δημητριάδος, η οποία κατεστράφη από τους Ρωμαίους, που ανάγκασαν τους κατακτημένους να γκρεμίσουν τα 11 χλμ. τείχη της.
Καταστροφών συνέχεια:
– τον 4ο
αιώνα μ.Χ. από τους Γότθους,
– τον 6ο
αιώνα από τους σλάβους
και
– τον 8ο αιώνα από τους άραβες…
Οι Παγασές δεν
αναφέρονται πλέον στην συνέχεια.
Το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού και η ΕΦΑ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ στην επίσημη ιστοσελίδα τους ΔΕΝ αναφέρουν τίποτε για όλα αυτά…
Στην μνήμη των Αριστοναυτών μας, ιδρυτών του αθλήματος του πεντάθλου,
γίνονταν τα «Παγασαία». Τα πρώτα έγιναν το 1928 στο ιδιόκτητο Γυμναστήριο του Γ.
Σ. Βόλου, και αποτέλεσαν σταθμό στην αθλητική ιστορία της Θεσσαλίας.
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης «Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις» (απόσπ.). Γ. Λεκάκης «Ελληνικη
Μυθολογια». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 4.4.2017.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
– Ashley J. R. «The Macedonian
Empire: The Era of Warfare under Philip II and Alexander the Great, 359 – 323
B.C.», εκδ. MacFarland, 1998.
– Clauss J. J. «The Best of the
Argonauts: The Redefinition of the Epic Hero in Book One of Apollonius’
Argonautica», εκδ. University of California
Press, 1993.
– Hansen M. H. – Th. H. Nielsen «Thessaly
and Adjacent Regions, An inventory of archaic and classical poleis», εκδ. Oxford University Press, Νέα Υόρκη, 2004.
– Sacks D. «Encyclopedia of the
Ancient Greek World», επιμ. L. R. Brody, Facts
on File, 2005.
– Talbert R. (επιμ.) «Barrington Atlas of the Greek and Roman World», εκδ. Princeton University Press, 2000.
[1] Τα πρώτα ελληνικά μετακατακλυσμιαία χρόνια στην
περιοχή η Αθηνά εθεωρείτο θνητή, θυγατέρα του Θεσσαλού ήρωα Ίτωνου (του
Αμφικτύονος, άρα εγγονού του Δευκαλίωνος και της Πύρρας, ανεψιού του Έλληνα). Η
λατρεία του Ίτωνου, δείχνει δενδρολατρεία της ιτιάς[5*] σε Θεσσαλία-Φθία (που
ακόμη κρατεί: Θυμηθείτε την δημοφιλία στην Στερεά Ελλάδα του δημοτικού
τραγουδιού «Ιτιά-ιτιά»[5*] και πόλις με το όνομα Ιτέα[5*] σε Φωκίδα, Καρδίτσα και Λάρισα). Ο Ίτωνος ονομάτισε την πόλη Ίτωνα(*) στην αρχαία Φθιώτιδα.
Ο Ίτωνος επινόησε την τέχνη της χύτευσης μεταλλευμάτων και εισήγαγε τα νομίσματα
στην Ελλάδα. Ο Ίτων / Ίθων / Ιθώνιος ίδρυσε τον πρώτο ναό της θεοποιημένης / θεάς
κόρης του, στην πόλη, την οποία ονομάτισε εκ της κόρης > Κορώνεια. Αλλά ένα
βράδυ, που ο Ίτωνος μπήκε στο ιερόν, του εμφανίσθηκε η πραγματική θεά Αθηνά, με
τον ολολευκό της χιτώνα, που αστραποβολούσε και αυτός κοίταξε το αποτροπαϊκό κεφάλι
της γοργόνας Μέδουσας, που φορούσε η θεά, και αμέσως… πέτρωσε! Έτσι πέθανε ο
ήρως. Αλλά ο τοπικός θεσσαλικός μύθος θέλει μαρτυρά ότι η λατρεία της θεάς Αθηνάς,
υπήρχε ακόμη και πριν από την αθηναϊκή της εκδοχή!
Ο
Ίτωνος ήταν πατέρας του Βοιωτού (που ονομάτισε την Βοιωτία, και τον οποίο
απέκτησε με την Μελανίππη), της Χρωμίας και της Ιοδάμας (πρώτης ιέρειας της
Αθηνάς). Από τότε, η ιέρεια του ναού άναβε μια φωτιά προς τιμήν της Ιοδάμης και
ενώ το έκανε, επαναλάμβανε τρις στην βοιωτική διάλεκτο: «Η Ιοδάμα ζει και καλεί
σε φωτιά». – ΠΗΓΗ: Λουκ.
(*)
Ιτώνα / Ιθώνα > Αθώνα > Αθηνά. Ιτώνη, Ιτωνία ήταν επίθετα της Αθηνάς,
ιερόφυτο της οποίας ήταν και η ιτιά[5*]. Η κορυφή του Πηλίου, πάνω από την Ζαγορά
λέγεται Άθως.
Ο αρχαίος
Έλλην ιατρός, πατέρας της Ιατρικής, Ιπποκράτης, που πέθανε στην Θεσσαλία (5ος
αι. π.Χ.), έγραψε για τις φαρμακευτικές ιδιότητες της ιτιάς[5*]. Αλλά την αναφέρουν
και κείμενα από την Ασσυρία, την Σουμερία και την Αίγυπτο με πιο γνωστό τον
πάπυρο Ebers (1550 π.Χ., πρόδρομο της ασπιρίνης). Άρα ήταν μια ιαματική εκδοχή της
θεάς Αθηνάς.
Από αυτήν την Αθηνά και την σχέση της με την ιτιά[5*],
προέκυψε η θεά Ανάθα [> Ανάθ / Anath / Anat / Anatu ή Kudshu], κύρια θεά,
νεαρή παρθένος του έρωτα και του πολέμου, αδελφή και βοηθός του θεού Βήλου /
Βάαλ στους Αμορίτες της Άνω Μεσοποταμίας, της Εποχής του Χαλκού, και στους
δυτικοσημίτες Χαναναίους. Αναφέρεται στα κείμενα της ελληνικής πόλεως Μαρί και σε
επιγραφές της Κύπρου. Όμως οι εβραίοι ιερείς του Ιεχωβά στην Ιερουσαλήμ την
έδιωξαν (επειδή προφανώς δεν ήταν «δική» τους), αλλά κρατώντας την ιτιά[5*] ως δένδρο
στην Γιορτή του Sukkot (των Σκηνών > Σκηνοπηγία). Διάσημη θεά για το νεανικό
της σθένος και την αγριότητά της στην μάχη. Αγαπημένη του φαραώ Οσυμανδύα [Ραμσή
Β’ – εβασίλεψε στην Αίγυπτο το 1279 – 1213 π.Χ.].
Η θέα συνδέθηκε συχνάκις με τον θεό του πολέμου, της φωτιάς,
της αστραπής, καταστροφέα που φέρνει
λοιμό, και προστάτη των όπλων Ρεσεφ [Resheph, Reshef / Rašap , Rešep =
κόκκινος, ρούσος] σε τελετουργικά κείμενα, ο οποίος συνδέεται με τον πλανήτη
Άρη[***] (θυμηθείτε τον μύθο του Κύκνου). Φορούσε κοντό ιμάτιο, δεμένο με ζώνες και
ένα υψηλό κωνικό καπέλο, διακοσμημένο με ειδώλιο κεφαλής γαζέλας. Στα χέρια του
βαστούσε μια ασπίδα, ένα δόρυ και έναν πέλεκυ μάχης. Ταυτίζεται με τον
Απόλλωνα[**], ο οποίος επίσης έστελνε ασθένειες, κτυπώντας με τα βέλη του…
Στον μύθο του θανάτου και της ανάστασης του Βήλου, η
Ανάθ εθρήνησε και τον αναζήτησε. Τελικώς εβοήθησε και τον ανάσυρε / ανέστησε από
τον Κάτω Κόσμο, αφού η θεά ήταν και συγγενής του Χάροντα! Οι αιγυπτιακές
αναπαραστάσεις την δείχνουν γυμνή θεά, να στέκεται επάνω σε ένα λιοντάρι και να
κρατά λουλούδια. Κατά την ελληνιστική εποχή, οι θεές Anath και Αστάρτη συμπτύχθησαν σε μια θεότητα, την Ατάργατι.
[2] Κατ’ άλλους, η μονομαχία έγινε στις όχθες του Πηνειού
ή στην Μακεδονία, κοντά στον ποταμό Εχέδωρο (νυν δυστυχώς… Γαλλικός). – ΠΗΓΗ:
Ποίημα «Η Ασπίδα του Ηρακλή». Παυσανίας. Απολλόδωρος «Βιβλιοθήκη».
[3] Η σωστή ταύτιση του ποταμού Αναύρου, είναι το κλειδί
για πολλές ταυτίσεις στην περιοχή.
[4] Η «Ηρακλέους μονομαχία προς Κύκνον» ήταν από τα προσφιλέστερα
της αρχαϊκής τέχνης: Εικονιζόταν στον θρόνο του Αμυκλαίου Απόλλωνος[**] στην
Λακωνία, στην Ακρόπολι Αθηνών («Κύκνος Ηρακλεί μαχόμενος»), σε αγγεία (λ.χ. σε μελανόμορφη
αγγειογραφία του Κόλχου, ο Κύκνος κείτεται νεκρός, ενώ επάνω από το πτώμα του
μάχονται ο Ηρακλής με τον θεό Άρη[***], ενώ παρόντες είναι ο Ζευς, η Αθηνά, ο
Ιόλαος, ο Φόβος, ο Ποσειδών, ο Απόλλων[**], ο Διόνυσος και ο Νηρεύς!).
[5] Τον Σεπτέμβριο του 2006 καθελκύστηκε το πλοίο
“Αργώ”, στην αρχέγονη θέση ναυπήγησής του, στα Πευκάκια Βόλου, κοντά στο
αρχαίο λιμάνι των Παγασών. Η νέα “Αργώ” αποτελεί νεότερη εκδοχή
αρχαίας πεντηκοντόρου. Κατασκευάσθηκε από την ερευνητική ομάδα του Ινστιτούτου
Έρευνας της Αρχαίας Ναυπηγικής και Τεχνολογίας “ΝΑΥΔΟΜΟΣ”. Έχει 28,5
μ. μήκος, 4 μ. πλάτος και 12 τόνους βάρος. Θα ακολουθούσε το πειραματικό ταξείδι
της στον Εύξεινο Πόντο, ακολουθώντας την επικρατέστερη διαδρομή της μυθικής «Αργούς»
– βλ. εφημ. «Ελευθεροτυπίας».
[6] βλ. Π. Ανθ.
[7] > ναυπηγώ, φτιάχνω πλοία, στερεώνω μαζί,
συναρμολογώ, κτίζω, κατασκευάζω – «νῆας πῆξαι» – βλ. Ομήρ. Ιλ. ίδια ετυμολογία με την Ναύπακτο.
[8] Ιδίας ετυμολογίας και ο Πάγασος / Πήγασος / Παγασής,
το πτερωτό άλογο, το οποίο, όπου κτυπούσε την οπλή του αναδυόταν πηγή.
[9] Κατά Σκύλακα (6ος αι. π.Χ.): “Θετταλια. Μετὰ δὲ Ἀχαιοὺς Θετταλία καθήκει ἐπὶ θάλατταν ἐκ μεσογείας κατὰ στενὸν εἰς τὸν Παγασητικὸν κόλπον στάδιοι λʹ. Καί εἰσι Θετταλίας πόλεις αἵδε ἐπὶ θαλάττηι· Ἀμφαναῖον [δηλ. αυτό που αμφιφαίνεται], Παγασαί· ἐν δὲ μεσογείαι Φεραί, Λάρισσα, Φάρσαλος, Κίερον, Πελινναῖον, Σκοτοῦσα, Κραννών. Εἰσὶ δὲ καὶ ἄλλαι πόλεις Θετταλῶν ἐν μεσογείαι. Ἡ δὲ Θετταλία παρήκει ἐν μεσογείαι ὑπὲρ Αἰνιάνων καὶ Δολόπων καὶ Μαλιέων καὶ Ἀχαιῶν καὶ Μαγνήτων μέχρι Τεμπῶν. Τοῦ δὲ Παγασητικοῦ κόλπου μῆκός ἐστιν ἀπὸ στόματος εἰς τὸν μυχὸν Παγασῶν πλοῦς προαριστίδιος. Τὸ δὲ στόμα αὐτοῦ ἐστὶ στάδια εʹ. Ἐν δὲ τῷ Παγασητικῷ κόλπῳ ἐστὶ νῆσος Κικύνηθος καὶ πόλις. – Μαγνητες. Ἔθνος ἐστὶ Μαγνήτων παρὰ θάλατταν, καὶ πόλεις αἵδε· Ἰωλκός, Μεθώνη, Κορακαί, Σπάλαυθρα, Ὀλιζών, Ἴσαι λιμήν. Ἔξω δὲ τοῦ κόλπου Παγασητικοῦ Μελίβοια, Ῥιζοῦς, Εὐρυμεναί, Μύραι. Ἐν μεσογείᾳ δὲ ἐποικοῦσιν ἔθνος Περραιβοί, Ἕλληνες. Μέχρι ἐνταῦθά ἐστιν ἀπὸ Ἀμβρακίας συνεχὴς ἡ Ἑλλάς· ἐπιεικῶς δὲ καὶ [ἡ] ἐπὶ θαλάττηι πᾶσα [ἐν] Ἑλλάδι ὁμοίως ἐστί”.
Κατά Στράβωνα (1ος αι. π.Χ.): «Ἑξῆς δὲ τοὺς ὑπὸ τῶι Εὐμήλωι καταλέγει, τὴν συνεχῆ
παραλίαν, ἥπερ ἐστὶν ἤδη Μαγνησίας καὶ τῆς Πελασγιώτιδος γῆς. Φεραὶ μὲν οὖν εἰσι
πέρας τῶν Πελασγικῶν πεδίων πρὸς τὴν Μαγνησίαν, ἃ παρατείνει μέχρι τοῦ Πηλίου
σταδίους ἑκατὸν ἑξήκοντα. ἐπίνειον δὲ τῶν Φερῶν Παγασαὶ διέχον ἐνενήκοντα
σταδίους αὐτῶν, Ἰωλκοῦ δὲ εἴκοσιν. ἡ δ᾽ Ἰωλκὸς κατέσκαπται μὲν ἐκ παλαιοῦ, ἐντεῦθεν
δ᾽ ἔστειλε τὸν Ἰάσονα καὶ τὴν Ἀργὼ Πελίας· ἀπὸ δὲ τῆς ναυπηγίας τῆς Ἀργοῦς καὶ
Παγασὰς λέγεσθαι μυθεύουσι τὸν τόπον, οἱ δὲ πιθανώτερον ἡγοῦνται τοὔνομα τῶι
τόπωι τεθῆναι τοῦτο ἀπὸ τῶν πηγῶν αἳ πολλαί τε καὶ δαψιλεῖς ῥέουσι· πλησίον δὲ
καὶ Ἀφέται ὡς ἂν ἀφετήριόν τι τῶν Ἀργοναυτῶν. Τῆς δὲ Δημητριάδος ἑπτὰ σταδίους ὑπέρκειται
τῆς θαλάττης Ἰωλκός. ἔκτισε δὲ Δημήτριος ὁ πολιορκητὴς ἐπώνυμον ἑαυτοῦ τὴν
Δημητριάδα μεταξὺ Νηλείας καὶ Παγασῶν ἐπὶ θαλάττηι τὰς πλησίον πολίχνας εἰς αὐτὴν
συνοικίσας, Νήλειάν τε καὶ Παγασὰς καὶ Ὀρμένιον, ἔτι δὲ Ῥιζοῦντα Σηπιάδα Ὀλιζῶνα
Βοίβην Ἰωλκόν, αἳ δὴ νῦν εἰσι κῶμαι τῆς Δημητριάδος. Καὶ δὴ καὶ ναύσταθμον ἦν
τοῦτο καὶ βασίλειον μέχρι πολλοῦ τοῖς βασιλεῦσι τῶν Μακεδόνων, ἐπεκράτει δὲ καὶ
τῶν Τεμπῶν καὶ τῶν ὀρῶν ἀμφοῖν, ὥσπερ εἴρηται, τοῦ τε Πηλίου καὶ τῆς Ὄσσης· νῦν
δὲ συνέσταλται μέν, τῶν δ᾽ ἐν τῆι Μαγνησίαι πασῶν ὅμως διαφέρει. ἡ δὲ Βοιβηὶς
λίμνη πλησιάζει μὲν ταῖς Φεραῖς, συνάπτει δὲ καὶ τοῖς ἀπολήγουσι τοῦ Πηλίου
πέρασι καὶ τῆς Μαγνησίας· Βοίβη δὲ χωρίον ἐπὶ τῆι λίμνηι κείμενον. Καθάπερ δὲ τὴν
Ἰωλκὸν αὐξηθεῖσαν ἐπὶ πλέον κατέλυσαν αἱ στάσεις καὶ αἱ τυραννίδες, οὕτως καὶ τὰς
Φερὰς συνέστειλαν ἐξαρθείσας ποτὲ καὶ συγκαταλυθείσας τοῖς τυράννοις. Πλησίον δὲ
τῆς Δημητριάδος ὁ Ἄναυρος ῥεῖ. Καλεῖται δὲ καὶ συνεχὴς αἰγιαλὸς Ἰωλκός· ἐνταῦθα
δὲ καὶ τὴν Πυλαϊκὴν πανήγυριν συνετέλουν. ὁ δ᾽ Ἀρτεμίδωρος ἀπωτέρω τῆς
Δημητριάδος τίθησι τὸν Παγασιτικὸν[4*] κόλπον εἰς τοὺς ὑπὸ Φιλοκτήτηι τόπους· ἐν δὲ
τῶι κόλπωι φησὶν εἶναι τὴν Κικύνηθον νῆσον καὶ πολίχνην ὁμώνυμον» – [9.5.15].
[4*] Η γραφή Παγασιτικός μας παραπέμπει στο εμπόριο σίτου, που διεξαγόταν στις Παγασαίς. Ο κόλπος που σιτίζει.
[10] Ας μην ξεχνάμε ότι πολύ κοντά είναι και το νεολιθικό Σέσκλο και Διμήνι /
Δεμίνι, που η ανορθογραφία που έχει επιβληθεί, το αποκόπτει από την καταγωγή
του, από τους Μινύες > Διμίνυον.
[11] Πέτρες για επιτύμβιες στήλες, επιγραφές και μάρμαρα,
για τα αρχαία θέατρα της Λάρισας και των Παγασών, προήλθαν από λατομείο
μαρμάρου που εντοπίσθηκε βόρεια από το χωριο Καστρί Λαρίσης, στους δυτικούς
πρόποδες του όρους Μαυροβούνι. Λειτούργησε και κατά την μακεδονική περίοδο και
τους ρωμαϊκούς χρόνους. Η περιοχή του κατοικείται συνεχώς από την Νεολιθική
Εποχή.
[12] «Μαγνησία· μεταξὺ τοῦ Πελασγικοῦ καὶ Θερμαϊκοῦ κόλπου
ἕως πλησίον τῶν ἐκβολῶν τοῦ Πηνειοῦ, περιέχουσα τὸ Πήλιον καὶ τὴν Ὄσσαν, καὶ τὴν
Σηπιάδα ἄκραν, ὅπου ὁ στόλος τοῦ Ξέρξου ἐναυάγησε. Πόλεις· Μεθώνη, Ὀλιζὼν,
Νηλία, Παγασσαὶ, Ῥιζοῦς, καὶ Ἰωλκὸς, ὅθεν ὁ Ἰάσων ἀπέπλευσε μὲ τοὺς Ἀργοναύτας.
Πλησίον αὐτῆς ἦτο καὶ ἡ Δημητριὰς, τὴν ὁποίαν ἔκτισεν ἐπώνυμον αὐτοῦ Δημήτριος ὁ
Πολιορκητὴς, συνοικίσας εἰς αὐτὴν τινὰς τῶν ἀνωτέρω πόλεων». – ΠΗΓΗ: Κοκκώνης Ι.
«Γεωγραφία στοιχειώδης μαθηματικὴ, φυσικὴ καὶ πολιτικὴ, ἀρχαία καὶ νεωτέρα,
περιόδου Β – Πρῶτον μὲν μεταφρασθεῖσα μὲ πολλὰς προσθήκας καὶ ἐκδοθεῖσα τὸ 1836
κατὰ πρότασιν τῆς ἐπὶ τῶν διδακτικῶν βιβλίων ἐπιτροπῆς πρὸς χρῆσιν τῶν Ἑλληνικῶν
Σχολείων. Εἶτα δ’ ἐπιδιορθωθεῖσα, καὶ κατὰ τὸ μέρος τῆς νεωτέρας Γεωγραφίας ὁλοσχερῶς
συνταχθεῖσα ἐκ διαφόρων νεωτάτων Γεωγραφιῶν», 1861.
[13] Ονομάσθηκε έτσι, επειδή έγινε η αφετηρία των
Αργοναυτών.
[14] Αλιγαρορεμα, Λυγαρόρρεμα / Λυγαρόρεμα, από τις λυγαριές,
άλλο όνομα της ιτιάς[5*].
[15] Είχε υπεξαιρέσει τους θησαυρούς των Δελφών, που είχε
ήδη υφαρπάξει ο Φιλόμηλος, για τον εξοπλισμό του φωκικού στρατού!
Η κατάληξή του ήταν:
– Είτε
πνίγηκε στην προσπάθειά του να φθάσει κολυμπώντας και να σωθεί από τον αθηναϊκό
στόλο (κατά Ευσέβιο),
– είτε
συνελήφθη και θανατώθηκε από τον Φίλιππο (κατά Διόδωρο και Έφορο),
– είτε
σκοτώθηκε από τα βέλη των ίδιων του των στρατιωτών (κατά Παυσανία).
Μετά
το τέλος της μάχης ο Φίλιππος βρήκε το πτώμα του και διέταξε την σταύρωσή του
για παραδειγματισμό. Επέδειξε δε ιδιαίτερη σκληρότητα και προς τους
αιχμαλωτισθέντες Φωκαείς στρατιώτες (περίπου 3.000), τους οποίους έπνιξε στην
θάλασσα, για την ιεροσυλία που είχαν διαπράξει το 354 π.Χ.
