Του Γιώργου Λεκάκη
Η Λαβίνια
Φοντάνα, από την Μπολόνια (1552 – 1614) – τότε μέρος του Παπικού Κράτους! – ήταν
μια τολμηρή Ιταλίδα ζωγράφος, του ύστερου μανιερισμού.
Ήταν:
– η πρώτη γυναίκα που
ζωγράφισε έναν καθολικό βωμό,
– από τις πρώτες ζωγράφους, που απεικόνισαν βιβλικές σκηνές, και ιδιαίτερα τους γυναικείους χαρακτήρες (όπως η Ιουδήθ και η Μαρία Μαγδαληνή) – μαζί με την F. Galizia και την Artemisia Gentileschi,
αλλά και
– η πρώτη γυναίκα που ζωγράφισε γυναικείο γυμνό σώμα!
Αυτό ήταν το
έργο «Άρης και Αφροδίτη» του 1595, λάδι σε καμβά, 140 x 116 εκατ. Σήμερα στο Palazzo Liria, Fundación Casa de Alba της Μαδρίτης Ισπανίας. Ο Άρης και η Αφροδίτη απεικονίζονται σε μια χειρονομία μη θεϊκής επισημότητος, αλλά μάλλον με έναν άμεσο και αναμφίβολα ανθρώπινο ερωτισμό. Μοναδικό έργο, πλούσιο σε ιστορικά και συμβολικά νοήματα. Η απεικόνιση του θεού Άρεως να αγγίζει την πύγα(*) της θεάς Αφροδίτης είναι ασυνήθιστη και φαίνεται να είναι άνευ προηγουμένου. Αλλά ακριβώς εκείνην την περίοδο βρέθηκε η «Καλλίπυγος(*) Αφροδίτη», που αποκτήθηκε από την συλλογή Farnese το 1594, ένα έτος πριν από την δημιουργία του πίνακα. Η ανακάλυψη αυτού του γλυπτού έργου μάλιστα, εκτόξευσε ένα νέο ενδιαφέρον στον καλλιτεχνικό τομέα για την αισθητική των γλουτών. Έτσι, τον 16ο αιώνα διακρίνεται και μια μετάβαση, από την έμφαση στην αγνή και εξιδανικευμένη αγάπη, σε μια πιο παθιασμένη και σεξουαλική αγάπη. Αλλά πάντως είναι δύσκολο να σκεφτεί κανείς πως συμμετείχαν σε αυτό και γυναίκες δημιουργοί, κυρίως λόγω του αυστηρού κοινωνικο-θρησκευτικού συστήματος της περιοχής και της εποχής… Κι όμως έγινε! Οι γυναίκες τόλμησαν και τα κατάφεραν!
Ήταν
ασυνήθιστο για μια γυναίκα της εποχής, να τολμούσε και στην ζωγραφική γυμνού!
Η L. Fontana ήταν κόρη του
επίσης μανιεριστή ζωγράφου Prospero Fontana.
Έμεινε στην
ιστορία ως «η Ποντιφική Ζωγράφος», λόγω του Πάπα Γρηγορίου ΙΓ’ , που ήταν συμπατριώτης και προστάτης της.
Η Λ. Φοντάνα
είχε μεγάλη επιτυχία, και εξελέγη στην Ακαδημία της Ρώμης!
Την τελευταία
περίοδο της ζωής της, αποσύρθηκε σε μοναστήρι, μαζί με τον σύζυγό της.
ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ
Ο κατάλογός
της περιλαμβάνει περίπου 131 πίνακες και σχέδια.
Ελληνικού
ενδιαφέροντος:
– Η Κλεοπάτρα,
του 1585, σήμερα στην Galleria Spada, στην Ρώμη.
– Η «Αφροδίτη
και αγάπη», λάδι σε καμβά, 72,5 × 60 εκατ.,
σήμερα στο Μουσείο Καλών Τεχνών της Ρουέν.
Και:
– «Η θεά Αθηνά καθώς ντύνεται»[1], του 1613, που της ανέθεσε μάλιστα ο καρδινάλιος Sc. Borghese!
ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 3.3.2013.
(*) πῦγα (η) (η
πυγή είναι βαρβαρισμός) = κότσος, γλουτοί, πρωκτός[2]
μαζί με τους γλουτούς, ο πισινός / τα πισινά, ο κώλος / κόλος – βλ. Αριστ.
Phgn. 810b1. Αρ. Th. 1187. Αρχιλ. 91, Αρ. Εξ. 365. Σορ. 2.60. Luc. Peregr. 17.
Ίσως
ανάγεται στην ευρύτερη ρίζα πε- (> πέω = φουσκώνω, πέος)
> ρ. πυ-
(> τα πυξ[3], πυγμή, πύματος[4],
πύννα[5])
> ρ. που-
πούγγα, πουγγί = αντικείμενο όπου μαζεύει κανείς χρήματα, κλπ. > αρχ. ινδ. puga = μάζα, σωρός.
Στον χορό, το
να πηδάς και να σηκώνεις τα πόδια σου προς τα πίσω («πέταγμα»), ώστε οι πτέρνες
σου να χτυπούν τον γλουτό, ήταν άσκηση κοριτσιών στην Σπάρτη[6]
– βλ. Αρ. Lys. 82, Antyll. απ.
Ορειβ. 6.31.2.
Πύγα ελέγετο
και η ουρά > «σεισοπυγίς, η σουσουράδα, «παρὰ τὸ σείειν τὴν πυγήν, ὅ ἐστι τὴν
οὐράν», Ετυμ. Μ. Λέμε και σήμερα παροιμιωδώς «την κουνάει την ουρά της»… Και πυγολαμπίς,
λαϊκά η κωλοφωτιά.
Αλλά και το
πιο παχύ, και πιο εύφορο μέρος αγρού («πυγὴ ἀγροῦ, ἐπὶ παχείας, λιπαρᾶς, εὐφόρου
γῆς, ὡς τὸ οὖθαρ» – βλ. Ευστ. 310.2).
Πυγαῖα (τα),
ή σπεῖρα, στην αρχιτεκτονική, λέγεται η βάσις κίονος – Ησύχ.
Πυγαίος,
λέγεται ο ακόλαστος, ο κίναιδος – λεξ. ΣΟΥΔΑΣ.
Πυγηδόν (επίρρ.)
σημαίνει «μὲ τὰ ὀπίσθια ἐμπρός, ὑποχωρεῖν πάλιν» και παλιμπυγηδόν αυτό που σήμερα λέμε «αυτός πάει κώλο-κώλο» –
βλ. Αριστ. περὶ Ζ. Μορ. 2.16, 6 και 5.2,2.
[1] Το έργο ευρίσκεται τώρα στην Γκαλερί Μποργκέζε στην
Ρώμη. Εικονίζει την θεά γυμνή, έτοιμη να φορέσει τον μανδύα της. Αλλά την μπερδεύει με την Αφροδίτη, όπως φαίνεται με τον μικρό θεό Έρωτα (ακόλουθο της Αφροδίτης) που βρίσκεται πίσω της και παίζει με ένα
κράνος (της θεάς Αθηνάς), και κοιτάζει άτακτα τον θεατή. Στο βάθος εκτός από τον τρούλλο
του Αγίου Πέτρου, διακρίνονται το σκήπτρο / ραβδί, η ελιά και η κουκουβάγια, επίσης συνήθη χαρακτηριστικά της θεάς πολεμίστριας Παλλάδος Αθηνάς. Είναι ο τελευταίος γνωστός της
πίνακας. Ας σημειωθεί, ότι τότε δεν επιτρεπόταν
στις γυναίκες να χρησιμοποιήσουν ζωντανό μοντέλο.
[2] πρωκτός (ο) < προακτός, παρά τὸ προωθεῖν τὰ τῆς
γαστρός, παρὰ τὸ δι’ αὐτοῦ προάγεσθαι τὰ περιττώματα – βλ. Λεξ. ΣΟΥΔΑΣ, Ετυμ.
Μέγα 692,46.
[3] κλωτσιές στα πισινά.
[4] πύματος (ο) = έσχατος – βλ. Όμηρος.
[5] πούνιον ο δακτύλιος > pune, putau, κλπ.
[6] πυγαρίζω = πρὸς πυγὴν ἅλλομαι, ἀνεγείρω τοὺς πόδας πρὸς
τὰ ὁπίσω ἢ λακτίζω τόσον ὑψηλά, ὥστε διὰ τῆς πτέρνης ἐγγίζω τοὺς γλουτούς,
γύμνασμα τῶν κορασίων – βλ. Αριστοφ,. Λυσ. 82.
