Του Γιώργου Λεκάκη
Το αρχαιο ιερό Απόλλωνος και Αρτέμιδος
(από θραύσματα αγαλμάτων), στο νυν λεγόμενο Saint-Martin-au-Val στον 48ο
παράλληλο [48°26′17″N 1°29′45″E] είναι ένα αρχαίο μνημειακό συγκρότημα ναών, γαλλορωμαϊκών
χρόνων, που εξακολουθεί να βρίσκεται υπό ανασκαφή στην Σαρτρ / Chartres. Είναι
ένα από τα μεγαλύτερα ιερά της ρωμαϊκής εποχής της Γαλατίας. Ξεχωρίζει για την
σπάνια διατήρηση μιας περίτεχνης αρχαίας ξύλινης οροφής!
Είναι δε, το μοναδικό στην Γαλατία, της ρωμαϊκής
εποχής, διατηρηθέν ξυλόγλυπτο του 2ου αιώνα, από μια οροφή.
Οι ανασκαφές διεξάγονται με
επί κεφαλής τον κ. Bruno Bazin, από την δημοτική αρχαιολογική υπηρεσία της
πόλεως Chartres, από το 2006. Οι ανασκαφές επικεντρώνονται κυρίως στην
βορειοανατολική γωνία του χώρου – μέχρι στιγμής.
Το ογκώδες ιερό σχηματίζει
ένα «quadriporticus» 6 εκταρίων (200 Χ 300 μ.). Η εσωτερική αυλή είναι 4,5
εκτάρια. Περικλείεται από τοίχους και στοές με περίπτερο σε κάθε μία από τις
τέσσερις γωνίες. Η εξωτερική πρόσοψη είναι διάστικτη με εναλλασσόμενες
ορθογώνιες εξέδρες και ημικυκλικές αψίδες. Η βόρεια εξέδρα παρέχει άμεση
πρόσβαση στο περίπτερο.
Ο ναός είναι κτισμένος στο
κέντρο της δυτικής πρόσοψης. Στην ανατολική πρόσοψη υπήρχε μια μνημειακή κρήνη.
Το σωζόμενο δάπεδο του ναού
είναι από λευκό ασβεστόλιθο. Η υπόλοιπη βάση των τοίχων είναι μαρμάρινη, με διακοσμηση
με τοιχογραφίες ή πέτρινα γλυπτά.
Αλλά πιο σημαντικό εύρημα
είναι η ξύλινη οροφή! Περισσότερα από 1.500 κομμάτια ζωγραφισμένης και χαραγμένης
ξύλινης οροφής του ναού (κηρίου-2) έχουν αποκαλυφθεί στην τοποθεσία. Το ξύλο
έχει διατηρηθεί, αφού πρώτα απανθρακώθηκε και σκληρύνθηκε στην φωτιά που πήρε ο
ναός, που ισοπεδώθηκε, και στην συνέχεια σβήστηκε, όταν βυθίσθηκε πέφτοντας στην
λευκή μαρμάρινη λεκάνη, ενός μνημειώδους περιρραντηρίου / συντριβανιού. Η
πλημμύρα από τον ποταμό Έβρο[1] βοήθησε
να «σφραγιστεί» το ξύλο σε βιώσιμες συνθήκες για την διατήρησή του!
Το ξύλο, μαζί με την κρήνη
που το διατήρησε, χρονολογείται στο πρώτο μισό του 2ου αιώνα. Τα μεγάλα
κομμάτια που έχουν ανακτηθεί, μέχρι στιγμής, είναι οι δοκοί και οι σανίδες μιας
εξαγωνικής οροφής με κουφώματα. Το 90% των δομικών στοιχείων είναι
κατασκευασμένα από ξύλο ελάτης και το 10% από δρυ, ενώ τα διακοσμητικά είναι
γλυπτά σε φλαμούρι. Τα διακοσμητικά περιλαμβάνουν γλυπτά φύλλα ακάνθου, οβάλ,
αιχμές δόρατος, rais-de-cœurs, μαργαριτάρια, κ.ά.
Αυτή είναι μία από τις δύο
μόνο περιπτώσεις τέτοιας σημαντικής ξύλινης αρχιτεκτονικής, που σώζονται από
την αρχαιότητα, προσφέροντάς μας μια σπάνια ματιά στις τεχνικές ξυλουργικής και
σε άλλες ξυλοτεχνίες της περιόδου!
Έξω από τα τείχη του ιερού, υπάρχει
μια σειρά από αρχαίες κατασκευές, που επεκτείνουν το θρησκευτικό συγκρότημα
προς την κοιλάδα του ποταμού. Ένα τέτοιο θρησκευτικό οικοδόμημα, που ανασκάφηκε
το 2013, είναι ένας περίπου τετράγωνος ναός (fanum), ο οποίος εκτίσθη σε μια αρχαιότερη
στοά, που είχε ανακαινιστεί αρκετές φορές. Ήταν κτισμένο σε υψηλό βάθρο. Έχει
απομείνει μόνο η βάση των τοίχων του και τμήματα του δαπέδου. Η πρόσοψή του
διαθέτει οκτώ κίονες. Το κεντρικό δωμάτιο (σηκός) βλέπει προς τον Έβρο. Το
δάπεδο του κτηρίου ήταν στρωμένο με ασβεστόλιθο. Οι τοίχοι του ήταν
διακοσμημένοι με χρωματιστό βράχο. Ένας βωμός ή ένα είδωλο του θεού που
λατρευόταν εκεί, καταλάμβανε το πίσω μέρος του σηκού.
Η κατασκευή του ιερού φαινομενικά σταμάτησε πρόωρα το 130. Το συγκρότημα του
ιερού ίσως δεν είχε καν προλάβει να αρχίσει να λειτουργεί. Ίσως είχε
εγκαταλειφθεί εντελώς μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 3ου αιώνα, όταν άρχισαν οι
λεηλασίες για δομικά υλικά του. Αυτή η εγκατάλειψη και η παρακμή έλαβε χώρα
αρκετά νωρίς, εδώ, σε σύγκριση με παρόμοιες λεηλασίες σε άλλες μεγάλες
τοποθεσίες ναών. Έναν αιώνα αργότερα, στην τοποθεσία εγκαταστάθηκαν…
ασβεστοκάμινα!..
Το φανούμ, έξω από το ιερό, εκτίσθη
και κατεδαφίσθηκε περίπου την ίδια εποχή με το ιερόν. Τον 3ο αιώνα, ο
θρησκευτικός σκοπός του ιερού είχε ήδη αλλάξει. Ένας μεγάλος λάκκος έξω από το
περίπτερο της βορειοανατολικής γωνίας έγινε ο τόπος ταφής περισσότερων από
εκατό νεκρών, μεταξύ 270 και 280 μ.Χ. Πιστεύεται ότι πέθαναν από επιδημία.
Άνθρωποι όλων των ηλικιών θάβονταν, μαζί με οικιακά αντικείμενα-κειμήλια – κτερίσματα
(όπως λ.χ. πιάτα, στολίδια, αγγεία, υπολείμματα ζώων, κ.ά.).
Η φωτιά που έκαψε την ξύλινη
οροφή του ναού πιθανότατα άναψε στα τέλη του 3ου αιώνα ή στις αρχές του 4ου. Πιθανότατα
για να εξαλείψει την βλάστηση, που είχε κατακλύσει την τοποθεσία, ώστε η
τοιχοποιία να λεηλατηθεί για να επαναχρησιμοποιηθεί…
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης “Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις”. Γ. Λεκάκης “Τα αρχαία επίθετα της θεάς Αρτέμιδος”. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 4.6.2022.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
– Br. Bazin «Chartres – Sanctuaire de Saint-Martin-au-Val», στο Archéologie de la France, 2016.
– “Patrimoine: Les archéologues proposent, pour la première fois, des
visites du bassin du temple d’Apollon à Chartres” στο L’écho républicain, 18.9.2020.
– “Le sanctuaire
gallo-romain”, στο Archéo ville de Chartres.
[1] Ο Έβρος / Eure / Ερ είναι ένας ποταμός της Γαλλίας,
παραπόταμος του Σηκουάνα, βορειοδυτικά της λεκάνης του Παρισιού.
