Του Γιώργου Λεκάκη
Οι κοινωνίες της Πρώιμης έως Μέσης Εποχής του Χαλκού (περίπου 2200 – 1600 π.Χ.)
στην λεκάνη των Καρπαθίων παρουσίασαν περίπλοκη, ιεραρχική και κοινωνικοπολιτική
οργάνωση που – λέγεται ότι – έληξε απότομα τον 16ο αιώνα π.Χ. Είναι έτσι; Κι αν είναι, γιατί;
Απάντηση, ίσως, δοθεί από
τους περισσότερους από 100 – άγνωστους έως τώρα – αρχαιολογικούς χώρους, που έχουν
εντοπιστεί στην έκταση της νυν Σερβίας, μέσω της χρήσεως του Google Earth και
αναγνώρισης από αεροσκάφη, από τον B. Molloy (του University College του
Δουβλίνου) και τους συναδέλφους του.
Οι τοποθεσίες στην συνέχεια
χρονολογήθηκαν, από θραύσματα κεραμικής, πέτρες λείανσης και οστά ζώων, που
ανακτήθηκαν από αυτές.
Τα τείχη και οι τάφροι – ηλικίας
3.600 χρόνων (1500 – 1200 π.Χ.) – εντοπίσθηκαν σε μια περιοχή γνωστή ως «Παννονική
Πεδιάδα», η οποία περιλαμβάνει τμήματα των εκτάσεων που κατέχουν οι νυν
Ρουμανία, Ουγγαρία και Σερβία.
……………………………………………….
ΣΧΟΛΙΟ Γ. ΛΕΚΑΚΗ:
Θυμίζω ότι Παννονία είναι το
αρχαίο όνομα της περιοχής ως αποικία της αρχαίας πόλεως Παννόνας / Φαννόνας της
Κρήτης – η οποία έκειτο όπου περίπου το νυν χωριό Άγιος Θωμάς Ηρακλείου,
κοιτίδα της λατρείας της Δήμητρος και των γεωργικών μυστηρίων της. Τα δε ευρήματα
στην Σερβία σχετίζονται με την Κρήτη της Εποχής του Χαλκού. Στο Cornești
Iarcuri, λ.χ. υπάρχει μεγαλοκατασκευή που, ίσως, σχετίζεται με κρητικά ανάκτορα.
«Κινούμενοι μέσα σε ένα θρησκευτικό σύστημα, με σαφείς πολιτικές προεκτάσεις, οι
Κρήτες της Εποχής του Χαλκού, χάραξαν μια κοινωνικοπολιτική τροχιά. Αυτή η διαδικασία
κατέληξε σε ένα υπερπεριφερειακό, παγκόσμιο δίκτυο, που δικαίως μπορεί να
ονομαστεί “μινωικό”». – βλ. Driessen J., Letesson Q. «The Gathering: Collectivity
and the Development of Bronze Age Cretan Society», στο J. Archaeol. Res. 10.3.2023.[1]
……………………………………………….
Χάρτης της τοποθεσίας που μελετήθηκε και των χώρων που αναφέρονται στο κείμενο.
Μαύροι κύκλοι: τοποθεσίες TSG.
Γκρίζοι κύκλοι: πιθανές τοποθεσίες TSG (δεν ερευνήθηκαν).
Λευκά τετράγωνα: τοποθεσίες που μοιάζουν με TSG.
5 = Υγρότοποι
7 = Gradište-Iđoš; 11 = Novo Milosevo 4; 18 = Novo Milosevo; 25 = Bashaid; 27 = Torda 2; 29 = Kumane 3; 34 = Melenci 2; 39 = Turija-Gradište 41 = Banatski Dvor; 46 = Melenci; 50 = Βιότοπος; 52 = Jankov Most; 65 = Dobrica; 73 = Idvor; 76 = Sakule; 84 = Crepaja; 92 = Glogonj; 93 = Kačarevo 2; 95 = Pančevo; 96 = Pančevo 2-Stari Tamiš; 97 = Dolovo; 102 = Mramorak; 103 = Mramorak 2; 104 = Bavanište; 107 = Újkígyós-Örök-dűlő; 108 = Orosháza Nagytatársánc; 109 = Sântana-Cetatea Veche; 110 = Csanádpalota-Foldvar; 111 = Klárafalva-Hajdova; 112 = Kiszombor-“Juhos Miklos tanya = Uj Elet Tsz”; 113 = Pecica στο Vii; 114 = Pecica Şanţul Mare; 115 = Rabe-Anka Siget; 116 = Kanjiža-Ribarski Trg; 117 = Sagu Sit A1_1; 118 = Periam-Movila Santului; 119 = Corneşti-Iarcuri; 120 = Carani; 121 = Satchinez-Râtul Popii; 122 = Ostojićevo-Stari Vinogradi; 123 = Biled-Câmpia Arsă; 124 = Bužak-Livade; 125 = Foeni-Gomila Lupului II; 126 = Foeni-Gomila Lupului I; 127 = Foeni-Cimitirul Orthodox; 128 = Cruceni-Modus Tu; 129 = Jaša Tomić; 130 = Butin; 131 = Mošorin-Feudvar; 132 = Mošorin-Stubarlija; 133 = Vatin-Bela Bara; 134 = Belegis-Sančine; 135 = Belegiš-Stojića Gumno; 136 = Orešac-Židovar; 137 = Pančevo-Najeva Ciglana; 138 = Karaburma; 139 = Omoljica-Zlatica.
Map by Marta Estanqueiro; basemap hillshade derived from ALOS DSM AW3D30 – ΠΗΓΗ – under a CC BY license, with permission from JAXA -Japan Aerospace Exploration Agency, original copyright 2023). https://doi.org/10.1371/journal.pone.0288750.g001
Προηγουμένως ελέγετο ότι η Παννονική Πεδιάδα ήταν σχετικώς απομονωμένη, κατά την Εποχή του Χαλκού, καθώς η
εντατική γεωργία είχε σχεδόν εξαφανίσει τους περιφραγμένους περιβόλους.
Ο Molloy είπε ότι οι περίβολοι
βρίσκονταν ο ένας κοντά στον άλλον και εκτείνονταν για περισσότερα από 90 μίλια
κατά μήκος του ποταμού Πάθισου[2].
Πιστεύει ότι τα τείχη και οι τάφροι μπορεί να περιέβαλλαν ένα δίκτυο οικισμών,
αλλά μπορεί επίσης να χρησιμοποιήθηκαν για εποχικές συγκεντρώσεις, τελετές ή
μαντριά βοοειδών, κλπ.
Η έρευνα αυτή αμφισβητεί την θεωρία
μιας «κατάρρευσης» των οικισμών στα Βαλκάνια, στην Ύστερη Εποχή του Χαλκού, και
υποστηρίζει μάλιστα ότι μπορεί να εντοπιστεί μια εντελώς αντίθετη τροχιά: Ανάπτυξη
σε αυξημένη κλίμακα, πολυπλοκότητα και πυκνότητα στα συστήματα οικισμών και
εντατικοποίηση των δικτύων…
ΠΗΓΗ: B. Molloy, κ.ά. «Resilience,
innovation and collapse of settlement networks in later Bronze Age Europe: New
survey data from the southern Carpathian Basin», https://doi.org/10.1371/journal.pone.0288750,
PLOS ONE, 10.11.2023. Και Science
Magazine.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Βλ. Και Driessen J. «Political
Geographies of Bronze Age Crete Straitjackets, Uncertainties and Some Questions»,
στο van Weingarten G-J., Driessen
J. (επιμ.) στο Political Geographies of the Bronze Age Aegean Leuven,
Peeters, 2022, σελ. 3–14.
[2] Πάθισος > Θίσος > Τίσος, Τισίας > Tisia, λατ. Tissus (Πλ. Φυσ.
Ιστ., 4.25), Theiss, Theiß, Tibisco, Tibisque – νυν
Tisza, Τίσας, Τίσης, κλπ.
Ο Τίσα είναι ένας από τους κυριότερους ποταμούς της Κεντρικής Ευρώπης. πηγάζει στα Ανατολικά Καρπάθια σε υψόμετρο 2.020 μ., κοντά στο Ράχιβ της Ουκρανίας. Έχει μήκος 965 χλμ. Στο τέλος ενώνεται με τον Ίστρο / Δούναβη κοντά στο χωριό Νόβι Σλάνκαμεν στην Βοϊβοντίνα Σερβίας, μεταξύ του Νόβι Σαντ και του Βελιγραδίου.
