Του Γιώργου Λεκάκη
Το χωριό Ρωτάσι[1] Κρήτης,
σε υψόμετρο 280 μ. απέχει 51 χλμ. από το Ηράκλειο, την πόλη του Ηρακλή στην Κρήτη.
Στον λόφο που καλείται Ροτασανή
Κεφάλα (= λόφος, στα νότια του χωριού), έκειτο η αρχαία πόλη Ρύτιον ή
Ρυτιασσός (πελασγικό τοπωνύμιο) ή Ρυτιάσιον, από την οποία και ονοματίζεται, και την οποία αναφέρει ο Όμηρος[2], μαζί με
την Φαιστό, στον Κατάλογο των Πλοίων στην «Ιλιάδα»!
Η αρχαία κρητική πόλις ήταν
ανεξάρτητος μέχρι την (κακώς λεγομένη) ελληνιστική περίοδο.
Η πόλη υπετάγη στην Γόρτυνα (αποικία Αρκαδων),
και παρήκμασε[3].
Σε επιγραφή ρωμαϊκών χρόνων
αναφέρεται Ρυτιασίων Κώμη με σεβαστό ιερόν Σκυλίου Διός(*):
ἱερεὺς Διὸς [Σκυλίο]υ τῆς
Ῥυτιασίων κώ[μης καὶ Πύ]ργου
Φλ(άουιος) Ἀστεῖος τοῖς [․․․․․․]η̣σοις
IC I xxix 1 Crete
Σώζονται τμήματα αρχαίων
τειχών, δεξαμενές, κ.ά. Ευρέθησαν χάλκινα εργαλεία (σμίλες, κόπτες, τσεκούρια
κλπ.) και όπλα (στην θέση Ασπρολίβαδα, από την α΄ και την β΄ Υστερομινωική
Εποχή), προϊστορικός οικισμός, εκτεταμένο νεκροταφείο (γεωμετρικών χρόνων, στην
θέση Φαρμακαρά), ενώ ανασκάφηκε γεωμετρικών χρόνων θολωτός αδιατάρακτος τάφος (!),με
περισσότερα από 250 αγγεία (κάλπες που περιέχουν την τέφρα των νεκρών!), κλπ. Ο
εν λόγω τάφος χρησιμοποιήθηκε από την πρωτογεωμετρική περίοδο μέχρι την αρχή
της (κακώς λεγομένης από τους αρχαιολόγους) «ανατολίζουσας» γεωμετρικής. Ευρέθησαν
επίσης σιδερένια όπλα, περόνες, πόρπες, αργυρές και χρυσές καρφίτσες και χρυσά
δαχτυλίδια, κ.ά. Τέλος, ένας άλλος κυκλικός τάφος ανακαλύφθηκε κάτω από την εκκλησία
Ταμπαρά, στα ανατολικά του Ρωτασίου.
Και τα ερείπια τριών
βυζαντινών εκκλησιών, με ίχνη τοιχογραφιών. Η αρχαία κώμη κατοικείτο, αν και
ασήμαντη, και στα βυζαντινά χρόνια. Οι πολίτες αναγκάσθηκαν να φύγουν από αυτήν,
μετά από μια πανώλη που προεκλήθη από έντομα.[4]
(*) Ιερόν Σκυλίου Διός δεν μαρτυράται αλλαχού. Ίσως μαρτυρά λατρεία του Κυνός (και) στην Κρήτη.
Στην Κρήτη υπάρχει ο Κάστελος της Σκιλούς στην Σκιλλού / Σκιλλούντα ή Καλλονή Ηρακλείου (ή Φρούριο του Καταλαγαρίου, ή Παλαιόχωρα / Παλαιοχώρα), στο Καταλαγάρι Ηρακλείου. Στην δε Ηλεία υπήρχε η πόλις Σκιλλουντία ή Σκιλούς, στην περιοχή της Σκιλουντίας. Ίσως, λοιπόν, η περιοχή να ήταν μια ευρύτερη αποικία / σχέση Ηλείων – Αρκάδων στην Κρήτη.
Αμφότερα δεν φαίνεται να έχουν σχέση με το Ρώτασι.
Και τα δυο όμως σημαίνουν κάτι άγριο:
– Ο μεν σκύλιος προέρχεται από το ζώο κύων / σκύλος / σκύλλος (σκύλλω = ξεσκίζω, ενοχλώ πολύ, σκυλιάζω),
– η δε ρίζα σκιλ- / σκιλλ- φανερώνει επίσης κάτι άγριο (σκιλλοκεμμύδα, κλπ.).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
– Βυζάντιος Στέφ. «Εθνικά», s.v., Νόννος «Διον.»
13.233, Πλίνιος «Φυσ. Ιστορία», 4.20.
– Guarducci M. «Inscriptiones Creticae», I, 304.
– «Κρητικά Χρονικά», Θ΄, 567.
[1] Ροτάσι, Rutasi, Rottassi, Rhytion. Το εθνικό:
Ρυτιάσιος, Ρυτιάσιοι > Ροτάσοι, Ρωτάσοι. Νυν του Δήμου Αρχανών – Αστερουσίων
Μονοφατσίου Ηρακλείου Κρήτης.
[2] Βλ. Β,648.
[3] Βλ. Στράβων «Γεωγρ.» x, σελ. 479, εκδ. Isaac Casaubon’s.
[4] Βλ. Κλ. Αιλιανός.
