Νήσος του Ηρακλή, των Σειρήνων, των Λαιστρυγόνων
Του Γιώργου Λεκάκη
Ο Κύρνος και ο Σάρδος ήταν
δυο αδέλφια, υιοί του Ηρακλέους. Επί κεφαλής ενός μεγάλου στρατού Λιβύων
Ελλήνων, εγκατέλειψαν την ήπειρο της Αφρικής για να εγκατασταθούν, ο πρώτος στην
Κορσική και ο δεύτερος στην Σαρδηνία, δίνοντας τα ονόματά τους στα δύο νησιά.[1]
Κάποιοι βλέπουν την Κορσική,
στα ομηρικά χρόνια, να ήταν η νήσος των Σειρηνουσσών (Σειρηνούσσαι νήσοι)
κατοικητήριο Σειρήνων > Σείρνα / Σείρνη, Σύρνα[2] / Σύρνη
/ Σύρνος > Κύρνος. Αλλά κατά τους ιδίους τους Κορσικανούς, το νησί τους ήταν
το νησί των Λαιστρυγόνων, του Ομήρου.
Είτα η Κορσική κατοικήθηκε
από τους Τρώες Έλληνες, με επί κεφαλής έναν συγγενή του Αινεία, τον Κόρσο ή Κορ
(Corso ή Cor), και μιας συγγενούς της Διδούς[3], την
Σίκη (Sica). Κατ’ άλλους, και ο Κόρσος ήταν υιός του Ηρακλή. Ο Κόρσος έκτισε
τις πόλεις του νησιού και τους έδωσε τα ονόματα των υιών και των θυγατέρων του:
Αιάκειο / Aiazzo[4], Αλέρο /
Alero, Μαρίνο / Marino, Νεβίνο / Nebbino.[5]
Μετά ήλθαν οι Ευβοείς από την
Χαλκίδα, την αρχαιότερη πόλη που στα ιστορικά χρόνια, ίδρυσε αποικίες από την
Ελλάδα στην Δύση. Ίδρυσαν την Κύμη (> Cuma, Cumes[6]) τον 11ο
αιώνα π.Χ. και οι Καρύστιοι, ίδρυσαν την Κύρνο, μαζί με Κυμαίους.[7]
Την Κυρνία γη κατοίκησαν οι
Τυρρηνοί / Ετρούσκοι Έλληνες, περί το 780 π.Χ. ερχόμενοι από την Τοσκάνη, για
εμπόριο με τους Βανακινούς / Vanacini, έναν λαό που κατοικούσε στα ΒΑ. της
νήσου, έως το ακρωτήριο Κόρση / Corse, και οι οποίοι κατεργάζονταν τον σίδηρο
και καλλιεργούσαν αμπέλια και σιτάρι.
Η Κύρνος είναι νήσος προς
βοράν της Ιαπυγίας. Το εθνικό κάνει Κύρνιοι και Κυρναίοι. Είναι πολυχρονώτατοι
(δηλ. πάρα πολλά χρόνια εκεί) και οικούν περί την Σαρδόνα. Χρησιμοποιούν πολύ
μέλι[8], το
οποίο γίνεται άφθονο στα μέρη τους. Δυτικώτερα της Σαρδούς και της Κύρνου, ο
Στέφανος Βυζάντιος σημειώνει την νήσο Διαβήτη[9]! Και
συνεχίζει: «Η Κύρνος του Τυρρηνικού πελάγους, ονομάσθηκε Κορσίς, από την Κόρση,
μια δούλη κάποιου βουκόλου. Το εθνικόν κάνει Κορσοί[10]. Ένας
τοπικός μύθος μιλά όντως για μια γυναίκα, από την ακτή της Λιγουρίας, η οποία
βλέποντας μια δαμάλα να απομακρύνεται και να επιστρέφει πολύ χονδρή, αποφάσισε
να ακολουθήσει το ζώο στην περίεργη και μακροχρόνια πορεία του! Έτσι ανακάλυψε μια
άγνωστη γη και οι Λιγουριοί πέρασαν πολλούς άνδρες τους εκεί.
«Δυτικώτερα της Ιταλίας, η Κύρνος ή/και
Κορσική, έχουσα υποκείμενη την Σαρδονία» (ανωννύμου «Γεωγραφ.»). Από αυτήν την
χωρίζει το Στενό Τάφρος ή Γαλλικό.
Περί την Κύρνο κείτονται οι Βαλιαρίδες (νυν Βαλλεαρίδες) νήσοι, οι λεγόμενες και Γυμνησίες νήσοι. (Ησύχ.).
Η Κύρνος, την οποίαν οι
επιχώριοι την λένε Κορσική, έχει περίμετρο («κύκλω») δυμ’ στάδια. («Γεωγρ.»
αδέσποτα, fr.1.2).
Η Κύρνος είναι «εγγύς της
Σαρδούς, πολλώ δε αγενεστέρα, έλαττον ή ήμισυ της Σαρδούς μήκος έχει»
(Αγαθάμερος «Γεωγρ.», 20.16).
«Μετά την Λιγυστική Θάλασσα, το πέλαγος γύρω
από την Κύρνο έχει αλμυρό νερό» (σχόλια / «Παραφράσεις στον Διονύσιο
Περιηγητή», 76-83.11).
Η Κορσική κατοικείται συνεχώς
από την Μεσολιθική εποχή (10.000 χρόνια πριν από σήμερα). Ένας γυναικείος
σκελετός 8.570 χρόνων, γνωστός με το όνομα Dame de Bonifacio, ευρέθη κοντά στο
Bonifacio. Περί το 5000 π.Χ. σημαντικά κύματα μετανάστευσης ήρθαν στην Κορσική.
Αυτοί οι κάτοικοι της Νεολιθικής Εποχής εξέτραφαν βοοειδή και ήξεραν να
υφαίνουν. Άρχισαν να στήνονται μεγαλιθικά μνημεία[11]. Στις
ανασκαφές έχουν βρεθεί αρχαία ετρουσκικά και άλλα ελληνικά αντικείμενα.
 |
| Υπέροχο αρχαίο ελληνικό ρυτόν αγγείο, με μορφή σκύλου, που ευρέθη στην Κορσική… |
Πριν
από περίπου 3.500 χρόνια, ένας πληθυσμός, οι Ταύροι (Κρήτες;) / Τόροι / Torréen)
ήρθαν στα νότια της Κορσικής, χτίζοντας πύργους γύρω από το νησί, που ονομάσθηκε
εξ αυτών Ταύρη / Τόρη / Torri. Κυβέρνησαν το νότιο τμήμα του νησιού μέχρι τον 6ο
αιώνα π.Χ. Το 565 π.Χ. ήρθαν κι άλλοι Έλληνες από την Φώκαια και ίδρυσαν την
πόλη Αλαλία. Η Κορσική κυβερνήθηκε και από τους Ετρούσκους. Αργότερα νέα
σημαντική ελληνική εγκατάσταση έγινε και με τους Συρακουσίους, του Διονυσίου,
από την Σικελία.
Το νησί απαντάται και με τα
επίθετα Καλλίστη, και Κερνεάλη / Καρνεάλη.
Κατά Κλαύδιο Πτολεμαίο, ο
οποίος την θεωρεί την 8η αξιολογότερη νήσο[12]:
Κύρνου νήσου θέσις
Εὐρώπης πίναξ.
Ἡ Κύρνος νῆσος ἡ καὶ Κόρσικα
καλουμένη περιέχεται ἀπὸ μὲν δύσεως καὶ ἄρκτων ὑπὸ τοῦ Λιγυστικοῦ πελάγους, ἀπὸ
δὲ ἀνατολῶν ὑπὸ τοῦ Τυρρηνικοῦ πελάγους, ἀπὸ δὲ μεσημβρίας ὑπὸ τοῦ μεταξὺ αὐτῆς
τε καὶ τῆς Σαρδοῦς / ΣΑΡΔΗΝΙΑΣ νήσου.
Καὶ ἡ μὲν παράλιος αὐτῆς
περιγραφὴν ἔχει τοιαύτην·
ἀπὸ τοῦ μέσου τῆς βορείας
πλευρᾶς
Οὐολερίου ποταμοῦ ἐκβολαί λ
γο μα – ΒΟΛΕΡΙΟΣ
Καισίας αἰγιαλὸς λ _ μα
Τίλοξ ἄκρον λ μα _
Δυτικῆς πλευρᾶς περιγραφή
Ἀττίου ἄκρον λ μα
Κάσαλος κόλπος λ δ μ γ ιβ
Οὐιρίβαλλον ἄκρον λ μ _ –
ΓΙΡΙΒΑΛΛΟΣ, ΓΙΡΙΒΑΛΛΟΝ, ΒΙΡΙΒΑΛΛΟΝ
Κιρκιδίου ποταμοῦ ἐκβολαί λ μ
γ ιβ
Ῥοίτιον ὄρος λ μ γ
Ῥίον ἄκρον λ μ δ – όπως ακριβώς
και το ΡΙΟΝ της ΑΧΑΪΑΣ.
Οὐρκίνιον πόλις – Κινάρκα λ μ –
ΒΡΙΚΙΝΙΟΝ
Ἀμμώδης αἰγιαλός λ δ μ
Λόκρα ποταμοῦ ἐκβολαί λ λθ _γ
ιβ – ΛΟΚΡΟΣ
Παῦκα πόλις λ δ λθ _δ
Τικαρίου ποταμοῦ ἐκβολαί λ δ
λθ γο
Τιτιανὸς λιμήν λ λθ _ιβ – ΤΙΤΑΝΩΝ
 |
| Πολλά από τα αρχαία ελληνικά τοπωνύμια του Κλ. Πτολεμαίου, σώζονταν ακόμη, έως τον 15ο αιώνα, όπως βλέπουμε στον χάρτη της Κορσικής του Francesco Berlinghieri του 1482. |
Διαβάζονται τα ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ:
Tiloce,
Attio, Ceturino, Sacro, Capraria, Vanacini, Tropico, Cersuno, Casalos,
Viribailo, Tarrabeni, Retio, Ammodelito, Titano, Balatoni, Elunio, Matino,
Cenelmtaci, Crio (;), Cilebensii, Vago, Macrini, Avreo, Lignini, Iutelaara,
Opini, Symbri, Philonio, Graniaco, Coumaseni, Sani, Sano, Mariano, Cervini,
Lurino, Valerio, Aluca, Talcino, Osisco, Sermitio, Ciricidio, Cenesto, Didiana,
Venio, Tuola, Opino, Mora, Vrcinio, Firo, Tano, Aleria, Hiero, Locra, Pitano,
Ticario, Albiana, Rubra, Suba, Palla, Matista, Alisa, Planasia, Ilya (> Ilva, Ελβα), Palanta,
Phisera, Pauca, κ.ά.
………………………………………………………………………..
Μεσημμβρινῆς πλευρᾶς
περιγραφή
Φικαρία πόλις λ _ λθ _ –
ΦΙΣΗΡΑ, ή ΙΚΑΡΙΑ
Πιτανοῦ ποταμοῦ ἐκβολαί λ _δ
λθ γ
Μαριανὸν ἄκρον καὶ πόλις λα λθ
Ἀνατολικῆς πλευρᾶς περιγραφή
Πάλλα πόλις λα γ λθ γ – όπως ακριβώς
ο ήρωας ΠΑΛΛΑΣ των Αρκάδων.
Συρακουσανὸς λιμήν λα γ λθ γ
ιβ – ή Συρακουσιανὸς, από τους Συρακουσίους Έλληνες της Σικελίας.
Ῥούβρα πόλις λα γ λθ _
Γρανιανὸν ἄκρον λα _ λθ γο
Ἀλίστα πόλις λα γ λθ _δ
Φιλωνίου λιμήν λα _ λθ _γ ιβ
Ἱεροῦ ποταμοῦ ἐκβολαί λα _ μ
Ἀλερία κολωνία λα _ μ ιβ
Ῥοτάνου ποταμοῦ ἐκβολαί λα _
μ
Ἀρτέμιδος λιμήν λα γ μ γ
Τουτήλας βωμός λα _ μ _
Γουόλα ποταμοῦ ἐκβολαί λα _ μ
_ιβ
Μαριανὴ πόλις λα γ μ γο
Οὔαγον ἄκρον λα _ μ _δ –
ΒΑΓΟΝ
Μαντίνων πόλις λα γ μα –
ΜΑΝΤΙΝΕΙΑ
Κλούνιον πόλις λα γ μα – νυν Αγία
Αικατερίνη / Santa Catharina .
Βορείας πλευρᾶς περιγραφή·
Ἱερὸν ἄκρον λα _ μα _ιβ
Κεντούρινον πόλις λα δ μα _
Κανελάτη πόλις λα μα γ
Κατέχει δὲ τὴν νῆσον ἔθνη
κωμηδὸν οἰκοῦντα τάδε·
Κερουινοὶ μὲν τὴν δυσμικὴν
πλευρὰν ὑπὸ τὸ Χρυσοῦν ὄρος, ὃ θέσιν ἔχει
λ _δ μ _δ
ὑφ᾽ οὓς Ταραβήνιοι,
εἶτα Τιτιανοὶ,
εἶτα Βαλατινοί·
τὴν δὲ ἀρκτικωτάτην ἄκραν
Οὐανακινοὶ,
ὑφ᾽ οὓς Κιληβήνσιοι,
εἶτα Λικνινοὶ καὶ
Μακρινοὶ,
ὑφ᾽ οὓς Ὀπινοὶ,
εἶτα Σύρβοι καὶ
Κωϋμασηνοὶ,
ὑφ᾽ οὓς μεσημβρινώτατοι
Σουβασανοί.
Πόλεις δέ εἰσι μεσόγειοι
Ῥόπικον λ δ μα
Κέρσουνον λ _ μα
Παλανία λ γ μ _δ – ή Παλλανία,
ίσως από τον Πάλλαντα των φιλαπόδημων Αρκάδων.
Λούρινον λα μ _δ
Ἀλοῦκα λ γ μ _
Ἄσιγκον λ _ μ _
Σερμίγιον λ γ μ γ
Τάλκινον λ _δ μ _
Οὐενίκιον λ _γ μ γ – ΒΕΝΙΚΙΟΝ
Κένεστον λα μ δ
Ὄπινον λα γ μ γ ιβ
Μόρα λ _ μ
Μάτισα λ _δ λθ _ιβ – Μάτισσα
Ἀλβιάνα λα λθ _
Οι Μακεδόνες κύρνους έλεγαν
τους σκότιους / σκοτεινούς.
Τέλος, το γεγονός ότι κύρνοι
σημαίνει νόθοι και κύρνα σημαίνει κρανία, και με την γνωστή εύρεση
«παραμοφωμένων» κρανίων στην περιοχή (πιο γνωστά τα της Μάλτας), είναι ένα θέμα
που θα μας απασχολήσει αργότερα…
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης «Σύγχρονης
Ελλάδος περιήγησις». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 3.4.2016.
[1] Αυτό ισχυρίζονται και οι ίδιοι οι Κορσικανοί, ότι
είναι Ηρακλειδείς – βλ. βιβλίο του Camille de Friess-Colonna «Ιστορία της Κορσικής από τους
αρχαιότερους χρόνους μέχρι σήμερα», 1839.
[2] Με αυτό το όνομα υπάρχει νήσος των Δωδεκανήσων…
[3] Υπάρχει και χωριό με το όνομά της: Didana.
[4] Η πρωτεύουσα του νησιού. Νυν Aghjacciu, Aiacciu, Ajaccio,
Ajaccio ή Aiaccio (Αζαξιό, Αγιάτσο, Αιάκειον, Αγιάτσου). Σχέση με τον Αιακό και
το Αιάκειο της Αιγίνης ή την Αγιάσω Λέσβου; (Σημειώστε, ότι μεσαιωνικά οι κάτοικοί
της ελέγοντο Αγιασώτες / Ajacciotti). Πάντως, επικρατεί το ότι πόλις ιδρύθηκε
από τον θρυλικό Έλληνα ήρωα Αίαντα / Ajax, που
της έδωσε το όνομά της! Αλλά η πόλις δεν αναφέρεται από τον Κλ. Πτολεμαίο. Στην
θέση της αναφέρεται η πόλις Κινάρκα (< Κυνάκρα = Κυνόσουρα – πράγματι ομοιάζει
με κυνός ουρά – σχετικό τοπωνύμιο και της Σαλαμίνος του Αίαντα). Αρχικώς, το Adjacium,
αναφέρεται τον 5ο αιώνα μ.Χ. στην «Κοσμογραφία της Ραβέννας». Βυζαντινές
πηγές, κοντά στο 600 μ.Χ., ονομάζουν την πόλη Αγίατον. Άλλοι που λένε επίσης πως
η ετυμολογία της είναι ελληνική, ετυμολογούν την πόλη από το Αγαθή (από την αρχαία
ελληνική ευχή «τύχη αγαθή» / «καλή τύχη» / «καλό αγκυροβόλιο», που δινόταν στους
ναυτικούς). Τέλος, άλλοι λένε ότι είναι παραφθορά του ονόματος Άγδη.
[5] Βλ. Giovanni
della Grossa.
[6] Το τοπωνύμιο Cumasene / Κουμασηνή τους μαρτυρά.
[7] Βλ. Xavier
Poli.
[8] Για το μέλι της Κορσικής γράφει και ο Γαληνός
(12.660.7), το οποίο το χρησιμοποιεί, μαζί με άλλα, ως ωτικό φάρμακο,
παραθέτοντας ιατρική συνταγή του Κρίτωνος.
[9] Ο Κλ. Πτολεμαίος, ΝΔ. της Κορσικής και ΒΔ. της
Σαρδηνίας, έχει τρία νησιά: Την Διαβατή, την Νυμφαία και την νήσο του
Ηρακλέους. Διαβήται νήσοι και περί την Σύμη – Βλ. και Ηρωδιανό.
[10] Κορσεαί / Κορσία ήταν νήσος της Ιωνίας, αντικρύ της
Σάμου, το εθνικόν της οποίας κάνει Κορσεάτης – βλ. και Εκαταίο, και Ηρωδιανό.
[11] Αυτά τα ντολμέν / μενίρ ευρέθησαν κοντά στην Καυρία /
Cauria, το Παλιάτζιο / Pagliagio, στην Φιλιτούσα / Filitosa, στην Φουντανάκια /
Funtanaccia, στη Σαρτηνή / Sartene, αλλά και στο βορρά, κοντά στο San
Fiorenzo.
[12] Επιβεβαιώνει και ο Μαρκιανός.
